Բոլոր «վկաները» մահացած են, բացի մեկից

Ի պատասխան «1915-ին վախճանված մարդը հանդիպել է Պարույր Սևակի հետ» հոդվածի, որ տպագրվել էր «Իրատես de facto»-ում (22.10.2013), Սոկրատ Խանյան ստորագրությամբ նյութ է տպագրվել։ Բարեբախտաբար, նյութի հեղինակն իր անվան տակ թվարկել էր իր տիտղոս-կոչումներն ու պաշտոնը, այլապես ինձ բավականին զվարճացրած այդ «պատասխանին» հազիվ թե կարողանայի անդրադառնալ առանց հեգնանքի։ Անկեղծ ասած՝ նյութից (հոդված չեմ ասում) ամենևին տպավորություն չստացա, որ հեղինակը գրականության կամ գրականագիտության հետ կապ ունեցող մարդ է։

Եվ այսպես, նախորդ հոդվածը՝ կոնկրետ օրինակներով, այն մասին էր, որ Պարույր Սևակի հետ Վարդան Հակոբյանի հանդիպման վերաբերյալ վերջինիս հուշերը բացահայտ կեղծիք է, սուտ է, հնարանք է, ու դա երևում է «հուշապատման» յուրաքանչյուր տողից։ Սրան ի պատասխան, նյութ գրողը, ինչպես ընդունված է նման դեպքերում, պետք է հակառակն ապացուցեր։ Այն է՝ Վարդան Հակոբյանը 1967 թ. երկրորդ կուրսի ուսանող իր երկու համակուրսեցիների հետ հանդիպել է մեծ գրողին ու հետը բաժակ խփել։ Բայց պրոֆեսոր Խանյանը յուրովի է մոտեցել խնդրին՝ իր նյութը հեղեղելով Վ. Հակոբյանի «բարեմասնությունների» թվարկմամբ, կարծես խոսքը մարդու տալու աղջկա մասին է. Վարդան Հակոբյանն «իր գրական թարմ հունձքի շնորհիվ արժանացել է ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործչի կոչման, Հայաստանի նախագահի մրցանակին, ԼՂՀ «Մեսրոպ Մաշտոց» շքանշանի», այսինչ-այնինչ արժանիքներն ունի, նրա մասին Հովհ. Շիրազը, Սերո Խանզադյանը, Համո Սահյանը, Վազգեն Առաջինը և այլք «դրվատանքի» խոսքեր են ասել։ Եվ նյութի շուրջ 70 տոկոսն այդ մասին է։

Այսինքն՝ պրոֆեսոր Խանյանին ավելի շատ հուզել է ոչ թե այն, որ իր պաշտպանյալի հուշերը փչոց ու կեղծիք է անվանվել, այլ այն, որ նախորդ հոդվածի հեղինակը «հուշերը» կարդալուց հետո նախապես փորձել է համացանցից տեղեկություններ քաղել «անհայտ այս «գրող, դոկտորի» կենսագրության ու գործունեության» մասին։ Եթե պրոֆեսոր Խանյանն անձամբ տեղյակ չէ, թե մեր ժամանակներում ովքեր և ինչպես են մրցանակներ, կոչումներ ստանում, ասեմ, որ ես բավականին լավ ծանոթ եմ ՀԳՄ-ի խոհանոցին ու անդրկուլիսյան «գրական» առևտուրներին։ Հիմնականում զոհ գնալով քաղաքավարությանը, մեր երևելի արվեստագետներն էլ քիչ չեն քաղցր խոսքեր ասել իրենց «ոտը եկած» բազմաթիվ սկսնակ ու միջակ ստեղծագործողների, որոնք հետագայում դուրս են թռել նորին մեծություն ժամանակի «մաղի» միջից և անհետացել արվեստի ու գրականության լուսանցքներում։ Այսօր «դոկտոր», «պրոֆեսոր» ու այլ կոչումներ նույնքան հեշտ կարելի է ձեռք բերել, գնել, որքան դիպլոմներ՝ տարբեր մասնավոր «համալսարաններից»։

Անցնենք պրոֆեսոր Խանյանի մեջբերած «փաստարկներին»։ Վարդան Հակոբյանն իր «հուշերում» գրել է, որ «Կոմունիստ» ռուսերեն թերթի գրականության բաժնում, «զրույցներ էր լսում Չարենցի՝ Բաքվում անցկացրած ամիսների մասին»։

«Հուշագրության» մասին «1915-ին վախճանված մարդը հանդիպել է Պարույր Սևակի հետ» վերնագրված հոդվածում կարդում ենք. «Նախ՝ այդ տարիներին Բաքվում «Կոմունիստ» ռուսերեն թերթ չկար: Հայտնի է, որ Չարենցն էլ մի որոշ ժամանակ աշխատել է հայերեն «Կոմունիստ» թերթում»:

Ի պատասխան, պրոֆեսոր Խանյանը երկար-բարակ պատմում է, որ Չարենցը իրոք աշխատել է «Կոմունիստ» ՀԱՅԵՐԵՆ (ընդգծումը իմն է - հեղ.) թերթի գրականության բաժնում։ Հետո մի ողջ պատմություն է անում Չարենցի գրասեղանի մասին, որ պաշտամունքի առարկա էր դարձել հայ գրողների, այդ թվում՝ իր համար։ Երևի պրոֆեսորը չի նկատել որ իր պաշտպանյալը ոչ թե հայերեն, այլ գոյություն չունեցող ՌՈՒՍԵՐԵՆ «Կոմունիստ» թերթի մասին է գրել։ Իսկ ինչ վերաբերում է Չարենցի՝ Բաքվի «Կոմունիստ» հայերեն թերթում աշխատելու փաստին, դա ոչ ոք չի վիճարկել, ու գրասեղանի մասին զրույցն էլ ազգակցական ոչ մի կապ չունի Սևակի ու Վ. Հակոբյանի հանդիպման հետ։ Չեմ ուզում հավատալ, որ պրոֆեսոր Խանյանը նույն մեթոդով է կարդում իր դասախոսությունները. ասենք՝ Դուրյանի քնարերգության դասին պատմելով Վարդան Մամիկոնյանի և նրա նժույգի մասին...

Վերջին օրինակը պատահական չբերեցի։ «Հուշերը» քննադատող հոդվածում բառ անգամ չկա, թե ինչու է Սլավիկ Հակոբյանն ընտրել Վարդան և ոչ թե Սաղաթել կամ Մամիկոն անունները։ Իսկ պրոֆեսոր Խանյանը մի ողջ պարբերություն էլ դրան է նվիրել, որպեսզի նշի, որ «Վարդան» անունը «կնքել է մեծանուն Հովհ. Շիրազը»։

Հետո՞։ Ես էլ, օրինակ, մեկ-մեկ տպագրվում եմ Մարկ Եղիազարյան ու այլ անուններով։ Կամ իր նյութի սկզբում երկարաշունչ ներկայացնում է, որ «հոկտեմբերի 17-19-ին ՀՀ ԳԱԱ-ն կազմակերպել էր հայագիտական միջազգային համաժողով», և ինքը մի քանի օր գտնվելով Երևանում, թերթեր է գնել, այդ թվում՝ «Իրատես de facto»-ի թիվ 64-ը (ի դեպ, «Իրատես de facto»-ի վերոհիշյալ համարը հոկտեմբերի 22-ին էր լույս տեսել։ Այսինքն՝ համաժողովն ավարտվելուց օրեր անց)։

Գյուլնազ տատի այս զրույցները որևէ կապ ունե՞ն Վ. Հակոբյանի «հուշերի» հետ։ Ի՞նչ կարևոր է, պրոֆեսոր Խանյանը ՀՀ ԳԱԱ-ի երևանյան համաժողովո՞ւմ է կարդացել «հուշերի» մասին նյութը, Էյֆելյան աշտարակի մոտերքո՞ւմ, թե՞ Ստեփանակերտի որևէ սրճարանում։ Թե՞ պրոֆեսորը ցանկացել է հուշել մեզ, որ անձամբ միջազգային «ակադեմիական» համաժողովի է մասնակցել և, ի դեպ, իրեն բարոյական իրավունք է վերապահում անծանոթ մարդկանց, «ինչ-որ հեղինակների» դու-ով դիմելու, ինչպես, ասենք, իր ուսանողներին։

Պրոֆեսոր Խանյանը գրում է. «Նշեմ, որ ես 1962-ից թողել էի «Կոմունիստ» թերթի աշխատանքը, սովորել ասպիրանտուրայում, 1965-ին Երևանում, ՀՍՍՀ ԳԱ Մ. Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտում պաշտպանել թեկնածուական թեզ` «Ն. Զարյանի դրամատուրգիան» թեմայով, այնուհետև դասախոսում էի Բաքվի Վ. Ի. Լենինի անվան պետական մանկավարժական ինստիտուտի հայոց լեզվի և գրականության ամբիոնում...»։

Որևէ մեկը կարո՞ղ է կապ տեսնել այս մեջբերման ու Վ. Հակոբյանի շինծու «հուշագրության» մասին հոդվածի հետ։ Խանյանն ասում է. «1967-ին ես ևս ներկա եմ եղել Բաքվում կազմակերպված գիտաժողովին, որի մասին ակնարկում է Վարդան Հակոբյանը»։ Գիտաժողովին ներկա լինելն ի՞նչ կապ ունի Սևակ-Վ. Հակոբյան հորինված հանդիպման հետ։

Ու որպես վերջին հաղթական վրձնահարված, Խանյանը վերջին հուժկու «մեխն» է խփում. «Ես ևս ներկա եմ գտնվել այդ հանդիպմանը, որը տեղի է ունեցել ծովափնյա հյուրանոցում»։ Ահա այդպե՛ս: Դե, նախանձից պայթեք... Բայց պրոֆեսորն ուշադիր չի կարդացել իր պաշտպանյալի հուշերը։ Ինքը շատ ուշ է ներկայացել այդ հանդիպմանը: Վարդան Հակոբյանն իր «հուշերում» էպիզոդիկ դեր է հատկացրել նրան: Նա մի ինչ-որ տիկնոջ հետ ժամանել է այն պահին, երբ Սևակն արդեն վերջին՝ երրորդ ուսանողի բանաստեղծություններն էր անձամբ կարդում՝ բարձրաձայն։

Երկրորդ կուրսեցի մյուս երկու բանաստեղծների մասին։ Ինձ հետ ունեցած հեռախոսազրույցի ժամանակ, երբ Վ. Հակոբյանին հարցրի՝ ձեր երեքից ինչո՞ւ եք միայն դուք հուշեր գրել, ո՞ւր են այն երկուսը, նա պատասխանել է՝ կենդանի չեն, մահացել են։ Հրաշալի պատասխան է, չէ՞։ Իսկ մինչև մահանալն ինչո՞ւ չէին գրել, չէ՞ որ հենց իրեն՝ Սևակին էին հանդիպել։ Կամ ինչո՞ւ է Վ. Հակոբյանը սպասել, որ բոլոր «վկաները», Սևակի բոլոր անցուդարձերին քաջածանոթ ընկերները վախճանվեն, որպեսզի ինքը հուշեր գրի համազգային այդ «հանդիպման» մասին, որտեղ իրեն՝ Վարդան Հակոբյանին, Սևակի ասելով՝ «Աստված էր ուղարկել»: Կարո՞ղ է, Հակոբյանին Սևակի մոտ ուղարկած այդ «Աստված» վերոհիշյալ հանդիպման մասին հուշեր գրելու մենաշնորհը տվել էր միայն Վարդան Հակոբյանին:

Բայց, ախր, քիչ մնաց մոռանայի. անմոռաց այդ հանդիպման բոլոր կենդանի վկաները մահացել են... բացի մեկից: Վկայի դերակատարներից մեկին՝ Սոկրատ Խանյանին Աստված (կամ՝ Հակոբյանը) խնայել է, որպեսզի վերջինս վերոհիշյալ «պատասխանի» մակարդակով ապացուցի չկայացած մի հանդիպման հավաստիությունը։

Համացանցում գտա Պարույր Սևակի 80-ամյակի կապակցությամբ Սոկրատ Խանյանի մի հոդվածը՝ գրված 2003 թվականին (ահա հղումը՝ http://demonewspaper.com/2004-2/demo-n3-april-2004/)։ Այնտեղ ոչ մի տող չգտա Սևակի հետ Վարդան Հակոբյանի հանդիպման մասին, որին, ինչպես պատասխան այս նյութում վկայում է պրոֆեսոր Խանյանը, ինքը նույնպես ներկա է գտնվել և «որը տեղի է ունեցել ծովափնյա հյուրանոցում»։ Երևի նա սպասել է, որ այդ հանդիպման մասին անձամբ գրի միայն Վարդան Հակոբյանը, որին Աստված էր ուղարկել իր «քարտուղարի»՝ Սևակի մոտ...
Խե՜ղճ հայ գրականություն։

ԿԻՄԱ ԵՂԻԱԶԱՐՅԱՆ

Ֆեյսբուքյան էջից
http://blog.mediamall.am/?id=23592

Է. Միլիտոնյանը՝ Գրողների միության համագումարի ու «չբավարարված կապիկների» մասին

«Որոշ ընկերներ հարբած, որոշներն էլ տասը տարի չերևալուց հետո Գրողների միության համագումարի օրը եկան և սկսեցին խանգարել: Երկու-երեքի պատճառով չպետք է ասվի, որ բոլորն են վատը: Պետք է կարողանանք տարբերել գրողին չգրողից, գրականության արժեքներն անարժեքությունից»,- լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ, խոսելով հոկտեմբերի 20-ին կայացած Հայաստանի գրողների միության համագումարի մասին, ասաց ՀԳՄ նորընտիր նախագահ Էդվարդ Միլիտոնյանը: Համագումարի օրը իրենց աշխատանքները խանգարողներին նա համեմատեց «չբավարարված կապիկների» հետ, ովքեր անընդհատ ղժղժում են, երբ մի բան իրենց դուրը չի գալիս: Սակայն Է. Միլիտոնյանը իր գործընկերներին չնեղացնելու համար իրեն էլ համեմատեց ՝ նշելով, որ երբեմն ինքն էլ է կապկանում:

Նա նշեց, որ քվեարկության արդյունքների ամփոփումից հետո առաջինն իր ձեռքը սեղմել է ԳՄ նախագահի մյուս թեկնածուն՝ Հովիկ Հովեյանը, իսկ Դավիթ Սարգսյանի ու Ռոմիկ Սարդարյանի հետ էլ բաժակ են բարձրացրել ու շնորհավորել: «Գրողների միությունը գրողական մի ընտանիք է, ամեն մեկս մեր հնարավորությունների սահմաններում պետք է աշխատենք»,- ասաց Է. Միլիտոնյանը:

ԳՄ նորընտիր նախագահի դիտարկմամբ, այսօր իրենց միությունը բազմաթիվ խնդիրներ ունի՝ սոցիալական, ստեղծագործական, բայց նախ և առաջ կարևորեց գրողի դերի բարձրացման ուղղությամբ տարվելիք աշխատանքները: «Այսօր գրողը ոչ թե դեր չունի ու պետք է զոռով բարձրացնենք, այլ պետք է միասին բարձրացնենք այդ դերը»,- նշեց նա՝ թվարկելով և երիտասարդ, և տարիքով գրողների անուններ, որոնք իրենց հետքը թողնել են հայ գրականության մեջ: Նա նաև առաջնահերթ խնդիրներից համարեց Գրողների միությունը նոր տեխնիկայով ապահովելը. «Մեր տեխնիկական հնարավորությունները ծիծաղելի ցածր են»:

http://www.panorama.am/am/culture/2013/10/24/e-militonyan/

1915-ին վախճանված մարդը հանդիպել է Պարույր Սևակի հետ

Օրերս, Google-ում Պարույր Սևակի մասին հոդվածներ փնտրելիս, մի հղում նկատեցի, վերնագիրը՝ «Ես հանդիպել եմ... Աստծո քարտուղարին»: Հղումով մտա անճաշակ, անթաքույց գավառականություն ճառագող ինչ-որ կայք, ճակատին գրված՝ «Վարդան Հակոբյան. գրող, բանասիրական գիտությունների դոկտոր»: Ախր սա Ղարաբաղի գրողների միության նախագահի անձնական կայքն է: Պարզվում է՝ մարդը հուշեր ունի Սևակի մասին:

Կարդացի և մնացի ապշած ոչ միայն պարզունակ շարադրանքից: Մեր մեծերի մասին վաղուց այսպիսի հուշագրության չեմ հանդիպել: Արժանահավատ տող անգամ չգտա, որ հավատամ, թե այս մարդը հանդիպել է Պարույր Սևակին ու հետն էլ բաժակ խփել: Հուշագրությունն ընթերցելուց հետո որոշեցի, որքան հնարավոր է, ծանոթանալ ինձ անհայտ այս «գրող, դոկտորի» կենսագրությանն ու գործունեությանը: Համացանցն ինձ փրկեց. ծանոթացա և...

Բայց ամեն ինչ հերթով: ՈՒրեմն, Բաքվի մանկավարժականի երկրորդ կուրսի ուսանող Վարդան Հակոբյանը (կենսագրականից պարզեցի, որ մինչև «գրող, դոկտոր», ԼՂՀ ԳՄ նախագահ դառնալը Սլավիկ Հակոբյան էր կոչվում), իր պատմելով, «Կոմունիստ» ռուսերեն թերթի գրականության բաժնում, «զրույցներ էր լսում Չարենցի՝ Բաքվում անցկացրած ամիսների մասին» ու «հանկարծ վրա է հասնում անսպասելի ավետիսը՝ Սևակը Բաքվում է»: «Լավ է,- մտածեցի,- մեր չտեսած Չարենցի կարոտն էլ Սևակից կառնենք»,- որոշում է նա:

Եվ 1967-ի աշնան մի օր նա իր երկու տարեկիցների հետ որոշում է անպայման տեսնել Սևակին. «Ադրբեջանի գրողների միության դահլիճում Կովկասի հանրապետություններից հրավիրված գիտնականների ինչ-որ ժողով էր... Ոնց էլ լինի, մտածում էինք, Սևակին այնտեղ կբռնեցնենք»:

Կարճ ասած՝ տղերքը բարձրանում են ԳՄ շենքի երկրորդ հարկ և՝ «դռան կիսաբաց ճեղքով սկսում ներս նայել»: Շարունակությունը լսեք. «Երբևէ չէինք տեսել, բայց բանաստեղծությունների մեջ տրված ինքնաբնութագրական տողերից ու երևի ընդգծված խիստ հայերեն նայվածքից ճանաչեցինք: Մեր նախնական «ծանրության» այդ հայացքներում Սևակն էլ անսպասելիորեն սկսեց հայացքով խոսել մեզ հետ... Նախաձեռնությունն ինքը՝ Սևակը վերցրեց, մեզ նայեց ու ձեռքը դրեց իր կրծքին, որը նշանակում էր՝ ի՞նձ եք ուզում: Մեզ մնում էր գլխով համաձայնության նշան անել՝ այո: Երկու-երեք րոպե չանցած Սևակը դուրս եկավ»:

Ա՛յ քեզ բան: Նախ՝ այդ տարիներին Բաքվում «Կոմունիստ» ռուսերեն թերթ չկար: Հայտնի է, որ Չարենցն էլ մի որոշ ժամանակ աշխատել է հայերեն «Կոմունիստ» թերթում: Քանի որ Վ. Հակոբյանի կենսագրության մեջ գրված է, որ նա 1969 թ. ավարտել է Բաքվի մանկավարժականի մեթոդիկայի բաժինը՝ ստանալով տարրական դասարանի ուսուցչի մասնագիտություն, ուրեմն 1948 թ. ծնված Հակոբյանն այդ ժամանակ 19 տարեկան էր:

Ստացվում է, որ Սևակը Ադրբեջանի գրողների միության դահլիճում Կովկասի հանրապետություններից հրավիրված գիտնականների ժողովում ձանձրանում էր բոլոր այդ գրող-գիտնականներից, այդ թվում՝ Հայաստանից հրավիրված, ու հանկարծ գրողների միության հավանաբար ոչ փոքր դահլիճի դռան ճեղքից է «սկսում հայացքով խոսել» երեք անծանոթ-անհայտ տղաների հետ, այն դեպքում, երբ վերջիններս «չէին համարձակվում գլխով նշան անել, որ իրեն են ուզում»:
Սևակը կասեր՝ դե, եկ, վարդապետ, ու մի՛ ցնորվիր... Ցավոք, Հակոբյանը չի մանրամասնել, թե երեք հոգով ինչպես էին կարողանում ծիկրակել դռան ճեղքից: Կարելի է ենթադրել, որ իրար մեջքի նստած էին այդ պահին, որպեսզի երեքով հնարավոր լիներ դռան ճեղքից նայել Սևակին, որին երբեք չէին տեսել, բայց «ընդգծված խիստ հայերեն նայվածքից ճանաչեցին»...

Ըստ երևույթին, Սևակը չգիտեր, որ շատ ձանձրալի գիտաժողովի է եկել, կյանքում երբեք ուսանողներ չէր տեսել, ու հանկարծ դռան ճեղքից երեք զույգ աչք նշմարելով, իսկույն կռահում է, որ տղերքը հայ ուսանողներ են ու հենց իրեն են ուզում տեսնել:

Սա արդեն մի քանի րոպե հետո տղաներին միացած Սևակի «խոսքերն» են. «Ես իսկույն նկատեցի, որ ինձ եք ուզում: Տղերք, ինչքան լավ եք արել, որ եկել եք... Հեղձուկ է ներսում, խեղդվում էի, ուզում էի պատճառ գտնել, դուրս գալ, և հանկարծ հայտնվեցիք դուք: Երևի Աստված ձեզ ուղարկեց»:

Հետաքրքիր զավեշտ է, չէ՞: Աստված իր քարտուղարին՝ Սևակին, ուղարկում է Բաքու, որպեսզի նա այնտեղ հանդիպի Սլավիկ Հակոբյանին (այն ժամանակ դեռ ԼՂՀ ԳՄ նախագահ Վարդան Հակոբյան չէր) և հայտնի՝ «Աստված ձեզ ուղարկեց»: Ստացվում է, որ վերջինս Աստծո քարտուղար Սևակից ավելի կարևոր անձնավորություն է, հակառակ դեպքում 19-ամյա տղեկը, որ երազում էր տեսնել Սևակին, անսպասելի դիպվածից (հորինված) հենց ինքը տաղանդավոր բանաստեղծին պետք է որ ասեր՝ Աստված Ձեզ ուղարկեց: ՈՒ դա ավելի բնական-տրամաբանական-արժանահավատ կլիներ: Չէ՞ որ «հուշապատման» վերնագիրն է՝ «Ես հանդիպել եմ... Աստծո քարտուղարին»:
Որպես «հազար տարվա ծանոթներ», իրար ձեռք տվեցին, դուրս եկան ԳՄ շենքից, ու Սևակը նրանց առաջնորդեց հյուրանոցային իր համարը: Ապա Հակոբյանի Սևակը (ավելի հարմար է այդպես անվանենք հորինված և մեր պատկերացրած ու իրական Պարույր Սևակից տարբերվող այդ մարդուն) հայկական կոնյակի շիշ ու շոկոլադի սալիկներ է բերում տղաներին հյուրասիրելու համար:

Կարդում ենք՝ «Բանալիով դուռը ջարդեց» Սևակը ու ներս մտանք: Անմիջապես բացեց շիշը, լցրեց բաժակները, ապա կարճ ասաց.
«Տղերք, խմում եմ մեր հանդիպման կենացը: Ինչ լավ է, որ Բաքվում դուք կաք, թե չէ շատ, շատ ավելի վատ կզգայի ինձ»:
Անմիջապես բաժակները դատարկում են ու գիտաժողովից ձանձրացած բանաստեղծի համար հերթով սկսում ներկայացնել իրենց ոտանավորները: Զավեշտը ոչ միայն այն է, որ Հակոբյանի Սևակը հարբեցող ռուսի պես է կոնյակ խմում, այլև այն, որ ոչ թե 19-ամյա դեղնակտուցներն են իրենց ձեռագիր ոտանավորները կարդում Սևակի համար, այլ բանաստեղծն անձամբ ինքն է վերջիններիս թոթովանքները բարձրաձայն կարդում նրանց համար: Իսկ Հակոբյան Սլավիկի մի ոտանավորից առանձնացրեց մի երկտող ու դիմացը գրեց՝ նախանձելի է:

Ապա շարունակությունը լսեք. «Դառնալով ինձ, ասաց՝ բայց պիտի բանաստեղծություն դարձնես, դեռ չի դարձել: Սևակը խորհուրդ էր տալիս, որ հատկապես ուղղեմ երկրորդ տողի կառուցվածքը, այսինքն՝ ոչ թե «իմ երեսի հետ», այլ ուղղակի՝ երեսի հետ: Ես համառում էի, որ չէ, «իմ» բառը պիտի մնա...»:
Խե՛ղճ Սևակ: Եթե, իհարկե, հնարովի այս ներկայացմանը Սևակը ներկա էր:

Պարզվում է, Սևակը Երևանից 1000 կմ ճանապարհ էր կտրել, եկել Բաքու՝ գիտնականների գիտաժողովում ձանձրանալու և սկսնակ ու անհայտ ինչ-որ բանաստեղծիկների ստեղծագործությունները կարդալու, հետները բանավիճելու և այդ երեքից մեկի «երկու տողի կողքին գրելու՝ նախանձելի է»: Հավանաբար, Սևակը կյանքում երբեք ուսանողներ ու սկսնակ բանաստեղծներ չէր տեսել ո՛չ Երևանում, ո՛չ Մոսկվայում, հակառակ դեպքում այսքան չէր խեղճանա «Աստծո ուղարկած» այս տղաների առաջ: Միայն ափսոսել կարելի է, որ նա երբևէ ոչ մի տեղ չի ակնարկել նրանց մասին: Բայց սա դեռ ողջ ցավը չէ, պարզվում է՝ Հակոբյանը շատ անփույթ է գտնվել «սիրելի» բանաստեղծի գրությամբ «մասունքի» հետ։ «Այսօր շատ եմ ցավում, որ մեծ բանաստեղծի նշումներով իմ բանաստեղծությունները չեմ պահել: Ինստիտուտն ավարտելուց հետո այդպես էլ դրանք չգտա իմ թղթերի մեջ»:
Անկասկած, հնարած, չեղած բաները պահելը շատ դժվար է: Դրանք գտնելը՝ առավել ևս։

Հետո Սևակը 2-րդ կուրսեցի ուսանողների հետ երկար-բարակ խոսում է պոեզիայի խնդիրների, «քառատրոփության» կապանքներից դուրս եկած, առանց հանգ ու վանկի «ազատ» բանաստեղծության շուրջ, նրանց հետ կիսվում Ռազմիկ Դավոյանի, Ալիսիա Կիրակոսյանի, Վիգեն Խեչումյանի, Նաիրի Զարյանի, անգամ ինչ-որ անծանոթ Սամվել Գրիգորյանի մասին, ապա՝ 19-ամյա անծանոթ տղեկներին պատմում. «Էդ սրիկաները (խոսքը ադրբեջանցիների մասին է) մեր գյուղի սարերում էլի իրենց թրքությունը ցույց տվին: Առևանգել են մի աղջկա ու կուրծքը դանակով կտրել»...
Վերևում մի տեղ Հակոբյանը գրում է. «Հիմա ամբողջությամբ չեմ մտաբերում խոսքերը, բայց հավատի բառեր էր ասում...»: Իսկ ահա 45 տարվա վաղեմությամբ մի ամբողջ զրույց է մեջբերել Սևակի բերանով՝ «բառ առ բառ» և մանրամասն: Երևի 1967 թ. իր մոտ ճապոնական «դիկտաֆոն» ուներ ու ամեն ինչ գրի էր առել։ Կամ այդ հանդիպումից հետո գուցե վազել է տուն, ողջ զրույցը մանրամասնորեն գրի առել, պահել, բայց զարմանալիորեն հետո կորցրել Սևակի «ձեռքով» գրված «նախանձելի է»-ն:

Բայց քանի որ Հակոբյան-հուշագիրը որևէ տեղ չի ակնարկում, որ գրի էր առել ողջ զրույցը, հատուկ օրագիր ուներ դրա համար, մնում է ենթադրել, որ Սևակի շուրթերից հնչած ողջ զրույցը 45 տարի մտքում պահել ու սպասել է «իր ժամին»:
Կարդում ես այս, այսպես կոչված, հուշերը Սևակի մասին ու մտածում. ախր այս ամենը բացահայտ կեղծիք է, սուտ է, հնարանք է, այստեղ Սևակ չկա, այս մարդը հնարավոր է՝ նրան տեսել է (չնայած խիստ կասկածում եմ) Բաքվում մի ինչ-որ հանդիպման ժամանակ՝ դահլիճի մի հեռավոր անկյունից: Կամ նրա լուսանկարներն է միայն տեսել: Սևակի հետ իր «հանդիպման» մասին այս շինծու շարադրությամբ իր «տեսած» Սևակի կերպա՞րն է ցանկացել ցույց տալ, թե՞ մեզ անծանոթ Վարդան Հակոբյան անունով «գրող, դոկտորի» կենսագրության գորշ էջերն է փորձել պայծառացնել՝ Սևակի մասնակցությամբ, բայց սեփական «նախանձելի» լույսով։

Հակոբյանի Սևակն այնպես էր սիրահարվել երեք բանաստեղծիկներին (մյուսները՝ ոչինչ չասող Հովիկ Պետրոսյան և Վլադիմիր Ավագյան անուններով), որ իր «մտերմուհիներից» մեկին ձանձրույթի է մատնում, իսկ ինքը շարունակում ավարտին հասցնել Հովիկի գործերի ընթերցանությունը:
Սևակը վերջում մի տեղ ակնարկում է, որ «գործեր-հոգսեր, ծրագրված հանդիպումներ կան և այլն»: Հարց է ծագում. այդ դեպքում ինչո՞ւ հանկարծ Սևակը մանկան պես տարվեց 2-րդ կուրսեցի անհայտ ինչ-որ տղաներով, ժամերով կարդաց նրանց թոթովանքները, հետները «բանավիճեց» ու սպանեց այդ օրը: Այն դեպքում, երբ Սևակի գրական ժառանգության ոչ մի տողից չի երևում, որ «Աստծո կողմից ուղարկված» ինչ-որ տղաներ թեկուզ փոշեհատիկի չափ հետք-հետագիծ են թողել իր կյանքում։

«Մշտապես զգում եմ, որ պարտավոր եմ Պարույր Սևակի հետ իմ հանդիպման մասին գրել, բայց, չգիտեմ ինչու, օրն անցնում է, տարին անցնում է, այդպես էլ այն մնում է թղթին չհանձնված: Գուցե դա նրանի՞ց է, որ Սևակի ողբերգական մահից հետո միանգամից շատացել են նրա մասին հուշեր գրողները»,- Հակոբյանը սա հուշագրության սկզբում է ասում:

Այո՛, իսկը ժամանակն է, քանի որ հիմնականում արդեն կենդանի չեն Սևակի մերձավոր ընկերները և բոլոր նրանք, ովքեր տեղյակ են Սևակի կյանքի գրեթե բոլոր մանրամասներին։ Մնում են ազգականները: Հակոբյանն այդ հարցն էլ այս ձևով, քաղցր շողոքորթությամբ է փորձում լուծել. «Եվ բախտն ինձ ժպտաց նաև մեկ այլ հարցում (կարծես էն առաջին խայծն արդեն կուլ տվեցինք- հեղ.). տարիներ հետո հանդիպեցի, մոտիկից ճանաչեցի Սևակի Արմեն Ղազարյան որդուն՝ իսկ և իսկ հոր պատկերը, գրչի ու գիտության նվիրյալ, ծնողների և ժողովրդի արժանավոր զավակ»:
Վարդան Հակոբյանի մասին որքան շատ տեղեկություններ քաղեցի համացանցից, այնքան ավելի մեծացավ կասկածանքս. այս մարդն ընդունակ է ամեն կարգի կեղծարարության՝ իր կենսագրությունն «ազնվականացնելու» համար: Ահավասիկ մի քանի նմուշ.

«Գրանիշ»-ում տեղադրված կենսագրության մեջ գրել է. «Բաքվի N 152 դպրոցում սովորելու ժամանակ, 9-րդ դասարանում, կոմերիտմիությունից հեռացնում են Վ. Հակոբյանին՝ նրան մեղադրելով «շիրազյան ազգամոլության» մեջ, ազերական հավատաքննիչների ճնշման տակ Վ. Հակոբյանը ստիպված տեղափոխվում և ուսումը շարունակում է հայրենի շրջանի Հին Թաղեր գյուղում»։

Այդ դեպքում «շիրազյան ազգամոլության» մեջ մեղադրվող, «ազերական հավատաքննիչների ճնշմանը» ենթարկվող նույն անձն ինչո՞ւ երկու տարի հետո ոչ թե մեկնում է Երևան, այլ ընդունվում է հենց ազերական Բաքվի մանկավարժականը, ապա այն ավարտելուց հետո, առանց սովետական բանակի շարքերում ծառայելու, աշխատանքի անցնում ու շուտով դառնում Ադրկոմկուսի ԼՂ մարզկոմի պաշտոնաթերթի խմբագրի տեղակալ, ավելի ուշ, Կևորկովի օրոք՝ նշանակվում ԳՄ մարզային բաժանմունքի քարտուղար։

Հակոբյանի մի շարք կենսագրականներում գրված է. «Արցախի գրողների միության վարչության նախագահ 1983-ից»:
1983-ից մինչև 1990-ականների սկզբները նա ընդամենը գրողների միության ԼՂ մարզային բաժանմունքի քարտուղար էր. որտեղի՞ց է հնարել «վարչությունն» ու «նախագահը»...

Ամենախայտառակ կեղծարարություն-սրբապղծության մասին հայաստանյան մամուլում արդեն գրվել է: Վիքիպեդիայում «Վարդան Հակոբյան-Հեսու վարդապետի» էջը զավթել ու այնտեղ տեղադրել է իր կենսագրությունը: Բայց գլխի չի ընկել գողության հետքերը «մաքրել»: Ստացվել է, որ Վարդան Հակոբյանը ծնվել է 1948-ին և վախճանվել 1915-ին...

Մարկ ԵՂԻԱԶԱՐՅԱՆ

Հ. Գ.- Ընդհանրապես, պետք է նկատել, որ հայ ժամանակակից գրողներից շատերն են տարված սեփական կենսագրությունը սրբագրելու, հորինելու և զարդարելու մոլուցքով և շատերն են տքնում ապացուցել, որ իրենց իբրև բանաստեղծ «մկրտել» է Պարույր Սևակը:

http://www.irates.am/hy/1382428782

Մեկնաբանություններ

Gohar Khachatryan 
Kima jan ays togherd kardaluts hishetsi mi nmanatip patmutyun. Aystegh haghordavarnerits mekn el iren ,,hrchakel,, er Lazaryan chemarani dasatu` anteghyak linelov angam, vor chemaran@ pakvel er 1921 tvakanin. Hents ayd masin TV-ov asetsin` el chi asum vor ashkhatel e kam sovorel mankavarzhakanum. ha,ha,ha......

Hayk Gevorkyan. 
Այնտեղ մի հետաքրքիր մոմենտ կա, որին ուշադրություն չի դարձվել: Էդ Վարդան կամ Սլավիկ հակոբյանը գրում է, չէ՞, որ երեքով հանդիդել են Պարույր Սևակին: Էն երկուսը նույնպես բանաստեղծներ են եղել, իբր Սևակը կարդացել է նաև նրանց ստիխները: Ենթադրենք Սլավիկը 45 տարի սպասել ու նոր է գրել իր հուշերը:
Բա էն մյուս երկու բանաստեղծներն ինչո՞ւ են բերանները ջուր առել: Այդ 45 տարում ինչո՞ւ նրանք չեն գրել Սևակի հետ իրենց հանդիպման մասին: Հանաք բան չէր Սևակի հետ հանդիպել, նրա հետ կենաց խմելն ու իրենց ոտանավորները նրա կատարմամբ լսելը...
Սա մի լրացուցիչ փաստ է, որ վկայում է Վարդան Հակոբյանի "հուշերի" 100 տոկոսով բլեֆ լինելը:
Սա էլ նրա մի ուրիշ սրբապիղծ արկածներից է.
http://zham.am/am/news/1673.html

Օրակարգում միայն նախագահի ընտրության հարցը չէր

Հոկտեմբերի 20-ին գրողների միությունում տեղի ունեցավ արտահերթ համագումար: Գրողներն ընտրեցին իրենց նախագահին: Համագումարը սպասվածից ավելի աղմկոտ էր: Մինչ համագումարն էլ գրողական քարոզարշավը թեժ էր, հանրության հետաքրքրությունը գրական անցուդարձի նկատմամբ` մեծ:

Հիմնական թեկնածուները 3-ն էին` մշակույթի նախարարության գրքի և հրատարակչական գործի կենտրոնի տնօրեն Էդվարդ Միլիտոնյանը, մշակույթի նախկին նախարար Հովիկ Հովեյանը, Ազգային գրադարանի նախկին տնօրեն Դավիթ Սարգսյանը:
Հավանական թեկնածուն համարվում էր Էդվարդ Միլիտոնյանը: ՀԳՄ նախագահի իրենց թեկնածուին պետք է առաջադրեին նաև երիտասարդ գրողները, բայց ստեղծված անառողջ եռուզեռի պատճառով դաշտը թողեցին ավագներին: Սարերի հետևում մնաց Վանո Սիրադեղյանի վերադարձի ու գրողների միությունն իր թևի տակ առնելու վարկածը:
Ամիսներ առաջ այս պատերի ներսում նախագահի ընտրությունն անցել էր միաձայն, բաց քվեարկությամբ, անաղմուկ, առանց մրցակցության ու ավելորդ դրամատիզմի:
Թվում էր՝ այս անգամ էլ ամեն ինչ կանցնի հալած յուղի պես: ՀԳՄ նախագահի ժամանակավոր պաշտոնակատար Էդվարդ Միլիտոնյանը հենց սկզբից հորդորեց իրար չվիրավորել, ասելով` ով ում ուզում է, թող ընտրի:
Համագումարին ներկա էր ՀԳՄ 355 անդամ: Իրենց նախընտրած նախագահի օգտին քվեարկելու իրավունք ունեին նաև սփյուռքի ու Արցախի մեր հայրենակիցները, ու հենց Հայաստան-Արցախ-Սփյուռք կամուրջն էլ սրեց համահայկական համագումարի լարվածությունը:

Ամեն ինչ սկսվեց այն պահից, երբ առաջարկվեց ընտրել քարտուղարություն՝ Պետրոս Դեմիրճյան, Ավիկ Իսահակյան, Վազգեն Գաբրիելյան, Հրաչյա Սարուխան կազմով:
Գրող Աշոտ Խաչատրյանը դեմ քվեարկեց ու զայրացավ, երբ դա չարձանագրվեց: Սկսվեց գրողների վեճուկռիվը, համագումարի բնականոն ընթացքը, մեղմ ասած, շեղվեց` դառնալով անվերահսկելի: Առաջարկը բավարարվեց: Բեմ հրավիրվեցին արձանագրողներ: Հաշվիչ հանձնաժողովի ընտրությունն էլ կայացավ երկար բանավեճից հետո:
Քարտուղարության նախագահ Վազգեն Գաբրիելյանը հույս հայտնեց, որ վաղը մամուլը միաձայն կասի` այստեղ հավաքված էին գրողների միության անդամներ, նրանք բարեկիրթ, մտավորականին վայել կեցվածքով խոսեցին, արտահայտվեցին, եղավ ընտրություն, բացառիկ ընտրություն, բաց, արդար, որից կարող են օրինակ վերցնել: Վազգեն Գաբրիելյանը խնդրեց նաև, որ տեղերից չխոսեն գրողները, զգուշացնելով, որ նկարահանողները ֆիքսում են նրանց, ովքեր փորձում են խանգարել համագումարը: Հաշտության այս նոտայից հետո հիշեցրեց, որ իրենք հավաքվել են տխուր առիթով, քանի որ անժամանակ կյանքից հեռացել է ՀԳՄ նախկին նախագահը, և պարտավոր են նոր ընտրություն անել: Համագումարի ընթացքում առաջադրվեց նաև Վլադիմիր Հայրապետյանի և Ռոմիկ Սարդարյանի թեկնածությունը:

Պարզվեց, որ, այնուամենայնիվ, օրակարգում միայն նախագահի ընտրության հարցը չէր, գրողները արտահայտվելու բուռն ցանկություն ունեին: Միայն թե պարզ չէ` բոցաշունչ ելույթները հանուն գրականությա՞ն էին, թե՞ հանուն նախընտրած թեկնածուի:
Խոսեցին նաև թեկնածուները: Վլադիմիր Հայրապետյանն ասաց, որ 2006-ից գրողների միությունը չի ունեցել կանոնադրություն, գործել է ապօրինի: 2013-ին վերջապես ՀԳՄ-ն վերագրանցվել է որպես հասարակական կազմակերպություն, ընդունել է կանոնադրություն, բայց, ըստ նրա, ավելի լավ էր չընդուներ, մնային ապօրինի դաշտում, քան ընդունվեր նման կանոնադրություն: Թեկնածուն իր խոսքը հիմնավորելու համար մի քանի օրինակ նշեց: Ըստ կանոնադրության` ՀԳՄ անդամ կարող է լինել Հայաստանի, արտերկրի ցանկացած հայազգի քաղաքացի, ով ստեղծագործում է, մինչդեռ ՀԳՄ անդամների մեջ կան ասորի, քուրդ, ռուս գրողներ: Սփյուռքահայ գրողների համար նախագահությունը և վարչությունը սահմանել են պարտականություններ առանց իրավունքների, տվյալ դեպքում, ընտրում են նախագահ` առանց ընտրվելու իրավունքի: 13 տարի գրողների միությունում չի եղել աուդիտ, ֆինանսատնտեսական գործունեության ոչ մի ստուգում, գրողների միությունը 30 թվականների կոլխոզի սկզբունքով է կառուցված: Կամ ի՞նչ է նշանակում երկու կոլեգիա համատեղ` նախագահություն և վարչություն, ի՞նչ են անում, ոչ մի բան: Թեկնածուն առաջարկեց նախ տունը մաքրել, նոր հրավիրել տանտիրոջը` նախագահին, ապա ինքնաբացարկ հայտարարեց և գրողներին հորդորեց ձայն տալ Հովիկ Հովեյանին:
Հովիկ Հովեյանը հաստատեց այն տեսակետը, որ կանոնադրական փոփոխություններ պետք է արվեն, և որ սփյուռքի գրողները վերածվում են ընտրազանգվածի: Ընդգծեց, որ գրողների միության նախագահը բոլոր գրողների նախագահը պիտի լինի, ոչ թե մի քանի գրողի, որ գրողների միությունից ինքնաբերաբար դուրս պիտի մնան այն գրողները, ովքեր չեն ստեղծագործում, բացառությամբ առողջական խնդիր ունեցողների, դատապարտվածների: Ներկայացված ծրագրերի համատեքստից դուրս չմնաց անգամ բեմական վարագույր ունենալու անհրաժեշտությունը, որը վաղուց պետք է փոխարիներ դահլիճը զարդարող գազարագույն կտորներին:

Էդվարդ Միլիտոնյանն իր խոսքում նշեց, որ գրողների միություն մեծ թվով անդամներ չպետք է ընդունվեն, ՀԳՄ վարչությունը, նախագահությունը պետք է ընտրեն այնպիսի հանձնաժողովներ, որ խիստ աշխատեն, և ՀԳՄ նախագահը իրեն չվերապահի մրցանակներ տալու մենաշնորհը: Համացանցի և այլ միջոցներով ժամանակակից գրականության հանրահռչակումն էլ թողեց երիտասարդներին:
Դավիթ Սարգսյանը նկատեց, որ համագումարի ժամանակ առաջադրվող թեկնածուն ինքնաբերաբար կորցնում է արտերկրում բնակվող գրողների մոտ 100 քվեն: Թեկնածուն նշեց նաև, որ անկախությունից հետո գրողները գրեթե չեն արձագանքում հասարակական խնդիրներին, մինչդեռ խորհրդային շրջանում յուրաքանչյուր գրական ժողով պայթյունավտանգ էր:

Ռոմիկ Սարդարյանը հիշեց Մարգարետ Թետչերին: Մեծ Բրիտանիայի վարչապետին հարցրել են` ինչպե՞ս կարելի է լավ կառավարել, ասել է` պետք է ես լինեմ ու լինի հինգ ազնվագույն մարդ, ինչը բավական է, որ ես կառավարեմ տվյալ երկիրը: Թեկնածուն ասաց նաև, որ գրողը պետք է քաղցած չմնա, 10-15 տարի աշխատելուց հետո ստեղծագործող գրողը պետք է թոշակ ստանա, առաջարկեց հիմնովին վերանայել նախագահության և վարչության կազմը (վերջինիս անդամ է ինքը), գրողների միության անդամ դարձած, մրցանակ ստացած գրողների գործերը ներկայացնել մամուլում: Կարճ ասած, հարկ է, որ գրողական ընտանիքը երևա իր արածով ու չարածով:

Առաջարկներ եղան, որ համագումարը շարունակվի մի քանի օր, որովհետև գրողները խոսել էին ուզում, բայց մի ստվար զանգված էլ ուզում էր հնարավորինս քիչ ելույթ լսել ու շուտ ավարտել նոր նախագահի ընտրությունը: Արդյունքում ՀԳՄ համագումարը անվանեցին տխուր, նմանեցրին «Մալաթիա» տոնավաճառին, խորհուրդ տվեցին պատերի տակ փսփսալուն վերջ տալ ու անցնել ստեղծագործական աշխատանքի: Հատկապես վեճի առիթ դարձավ սփյուռքի գրողների ընտրելու իրավունքի հարցը: Արտերկրում «առոք-փառոք» ապրող մեր հայրենակիցներին անվանեցին ընտրազանգված, ընդհուպ` նախիր: Լիբանանահայ գրող Սագո Արեանը հորդորեց հեռու պահել սփյուռքի գրողին ընտրական հաշվարկներից, որովհետև սփյուռքում ապրող գրողի քվեն ի զորու չէ նախագահ ընտրելու, ասաց, որ ո՛չ Շահան Շահնուրը, ո՛չ Հակոբ Օշականը ՀԳՄ անդամ չէին, և որ բավական է սփյուռքի աղբը լցնեն Հայաստան, իր քվեն էլ իրենն է, սրբություն է և չի պատրաստվում ասելու, ում օգտին է քվեարկում:

Նախագահությունը որոշեց, որ այդ հարցը քննարկման ենթակա չէ: Հովիկ Հովեյանը հիշեցրեց, որ ցանկացած հարցի վերջնական լուծում պետք է տա համագումարը` որպես բարձրագույն մարմին: Դավիթ Սարգսյանն ինտրիգային առաջարկ արեց, հաստատելու համար, թե որքան խախուտ են Հայաստանի և սփյուռքի գրողների հարաբերությունները: Ասաց` պարսկահայ Վարանդի թեկնածությունն է առաջադրում` որպես նախագահի, ի՞նչ պիտի անեք:
Ելույթներն այսքանով ավարտվեցին: Վիճահարույց դրույթը, որը սփյուռքահայ գրողներին ընտրելու իրավունք պիտի տա, հավանաբար, կքննարկվի հաջորդ համագումարում:
Դահլիճում նստած գրողներից մեկը նկատեց, որ բարկանալ նշանակում է ապրել: Միայն թե գրողների աղմուկ-աղաղակը փոքր-ինչ արհեստածին բնույթ ուներ, եթե չասենք տեղ-տեղ անհարկի ու ոչ գրողական:

ՀԳՄ նախագահ ընտրվեց Էդվարդ Միլիտոնյանը: Համագումարից առաջ հրավիրված ասուլիսում նա ասել էր, որ գրողների միության նախագահը պետք է հեղինակություն ունենա, գրական զգալի ժառանգություն, հասարակության մեջ ճանաչված լինի` իր գործունեությամբ, իր գրականությամբ: Նրա բնորոշմամբ` ՀԳՄ նախագահը պաշտոն չէ, գրողների հարցերով զբաղվելու հնարավորություն է, և գրողները պետք է հավատան, որ այդ մարդը կարող է իրենց հարցերով զբաղվել:
Հավելենք, որ Էդվարդ Միլիտոնյանը ստացավ 199 ձայն, Հովիկ Հովեյանը՝ 100, Դավիթ Սարգսյանը՝ 24, Ռոմիկ Սարդարյանը՝ 4: Անվավեր ճանաչվեց 7 թերթիկ: Հիշեցնենք, որ ՀԳՄ անդամների թիվը 525 է, որոնցից 386-ը Հայաստանի գրողների միության անդամ են, 43-ը` Արցախի, 96-ը` սփյուռքի:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ
http://www.irates.am/hy/1382361476