Thursday, March 20, 2014

Նախագահի մրցանակն անտե՞ր մնաց


Մեր երկրում տեղի ունեցող ցանկացած մրցանակաբաշխություն, առավել եւս, եթե այն պետական մակարդակով է անցկացվում, հայտնվում է ուշադրության կենտրոնում, ու միանգամայն հասկանալի է, թե ինչու. նախ սիրում ենք մրցանակներ, պատվոգրեր, մեդալներ, հետո էլ ՀՀ պետական եւ ՀՀ նախագահի մրցանակների դեպքում առկա է 5 մլն դրամի եւ 10 հազար դոլարի չափով մրցանակային ֆոնդ, ինչը պակաս դերակատարում չի ունենում, եթե չասենք՝ գլխավոր։ ՀՀ նախագահի մրցանակը, որ շնորհվում է ամեն տարի, 7 բնագավառներում, այս տարի գրականության մասով հայտնվել է ուշադրության կենտրոնում։

Իսկ խնդիրն այն է, որ գրականության բնագավառում մրցույթի ընդունված աշխատանքների մեջ ներկայացված է բանաստեղծ, մանկագիր Ղուկաս Սիրունյանի «Իմ թվերը» բանաստեղծությունների ժողովածուն, որը, պարզվում է, հեղինակի «Վերջին խոսքի պես» գրքի վերահրատարակությունն է՝ մի քանի համալրված գործերով։ Կրկնությունը, որոշ խոսակցությունների համաձայն, կազմում է գրքի մոտ 70 տոկոսը։ Մինչդեռ, ըստ կանոնակարգի, «եթե աշխատանքը կամ նրա մի մասն ընդգրկված է եղել նախորդ տարիներին ներկայացված աշխատանքում, ապա այն չի կարող մասնակցել մրցույթին»: Այսինքն՝ անգամ մի քանի գործի ներառումը բացառվում է, ինչը, փաստորեն, հանձնաժողովը կամ չի նկատել, կամ չնկատելու է տվել։ Իսկ նախագահի մրցանակին, բացի Ղուկաս Սիրունյանի «Իմ թվերը» բանաստեղծությունների ժողովածուից, հավակնում է եւս 8 գործ՝ Արեւշատ Ավագյանի «Ինքնության գույնն ու իմաստը» գիրքը, Սմբատ Արունյանի (Մուրադյան)` «Մեգ» վիպակը եւ պատմվածքները, Հովհաննես Երանյանի` «Ողորմություն Ֆրոսյային» պատմվածքների ժողովածուն, որը ներկայացված է «Անտարես մեդիա հոլդինգի» կողմից, Անահիտ Թոփչյանի «Տագնապ» վեպը, Բակուրի (Բորիս Կարապետյան) «Շուշեցու հիշատակարանը» պատմավեպը, Սամվել Մարգարյանի «Սրբազան լեռնաշխարհ» բանաստեղծությունների ժողովածուն, Շանթ Մկրտչյանի «Արտացոլանքը հեռու, բազմադեմ» բանաստեղծությունների ժողովածուն եւ Հրաչյա Սարիբեկյանի «Երկվորյակների արեւը» վեպը։

Նախօրեին մենք կապվեցինք հանձնաժողովի նախագահ գրականագետ Ազատ Եղիազարյանի հետ, ով մեզ հետ զրույցում նշեց, որ տեղյակ է այդ խոսակցություններին, մեկ անգամ արդեն ստուգել, համեմատել են, բայց, ըստ երեւույթին, նոր ստուգման կարիք կա: Ապա խնդրեց սպասել մեկ օր, որովհետեւ հաջորդ օրը հանձնաժողովը քննարկելու է այդ հարցը եւ վերջնական որոշում կկայացնի՝ գիրքը հավակնո՞ւմ է մրցանակի, թե՞ դուրս է գալիս քվեարկությունից։

«Ընդունման ժամանակ որեւէ մեկը պարտավոր չէ դնել, մեկ-մեկ ստուգել, հեղինակը գիտի, որ ինքը պետք է ներկայացնի նոր ժողովածու, իսկ գործերն ընդունում է համահայկական հիմնադրամի ներկայացուցիչը»,-ասաց նա, ապա հավելեց, որ դա, հավանաբար, հեղինակի անտեղյակության արդյունքն է։

Ի վերջո, երեկ երեկոյան տեղի ունեցած հանձնաժողովի նիստը որոշել է, որ կանոնակարգային խախտում կա, բայց դա, ինչպես ընդգծեց Եղիազարյանը, գրքի որակի հետ կապ չունի. «Բնականաբար, պետական պրոցեսից Ղուկաս Սիրունյանի գիրքը դուրս է մնում, այսինքն՝ որոշումն այդպես էլ պիտի լիներ, ուրիշ ելք չկար»,-նշեց Եղիազարյանը։ Ինչ վերաբերում է կրկնությունների չափին, ապա, ըստ հանձնաժողովի նախագահի, դրանք բավականին շատ են կազմում, հիշելով, որ նման նախադեպ նախկինում էլի եղել է, երբ 2 գիրք կրկնության համար չի ընդունվել ու դուրս է մնացել մրցույթից։

Սակայն, ինչպես մեզ հայտնի դարձավ օրվա վերջում, նիստի ժամանակ հանձնաժողովի անդամները ոչ միայն քննարկել, այլ նաեւ քվեարկել են 2-րդ փուլ անցած 3 գրքերի համար, ու քանի որ այդ 3-ի մեջ է եղել նաեւ Ղուկաս Սիրունյանի «Իմ թվերը» բանաստեղծությունների ժողովածուն, որը հանձնաժողովը կրկնության պատճառով դուրս է թողել հետագա պայքարից, ապա մրցույթը ծավալվել է 2 գրքերի շուրջ՝ Արեւշատ Ավագյանի «Ինքնության գույնն ու իմաստը» գրքի եւ Հովհաննես Երանյանի «Ողորմություն Ֆրոսյային» պատմվածքների ժողովածուի միջեւ։ Ավելին, քանի որ ձայները հետաքրքիր կերպով են բաշխվել, հանձնաժողովը որոշել է այս տարի մրցանակ չտալ գրականության ոլորտում։ Թե ինչքանով է այդ որոշումը հավաստի, նորից փորձեցինք ճշտել հանձնաժողովի նախագահ Ազատ Եղիազարյանից, ով, սակայն, նշեց, որ, էթիկայից ելնելով, չի կարող պատասխանել, ընդգծելով միայն, որ երկար ու լարված նիստ են ունեցել, եւ իրենց որոշումն ընդամենը առաջարկություն է, որը պետք է հաստատի նախագահը։ Դրանից հետո նոր միայն կհայտարարվի իրենց որոշման մասին։

Սոնա ԱԴԱՄՅԱՆ

Monday, March 17, 2014

«Լեն օրերից մեկը»


«Ինչ-որ տեղ կարդացի, որ «Երևանյան բեսթսելեր» նախագծի վարկանիշային աղյուսակը գլխավորում է Հայաստանի գրողների միության անդամ, երջանկահիշատակ Լևոն Խեչոյանի «Մհերի դռան գիրքը» վեպը:
Ամենաընթերցվող գրքերի տասնյակում այդպես էլ չգտա վերջին մի քանի տարում ՀՀ նախագահի մրցանակ ստացած որևէ հեղինակի անուն։ Հաստատ նրանք չկան նաև 100 կամ 200 ամենաընթերցվող հեղինակների մեջ:

Ի դեպ, տարակուսանք առաջացրեց Լևոն Խեչոյանի անվանը նախորդող «Հայաստանի գրողների միության անդամ» կապակցությունը։ Ո՞ւմ էր պետք այդ անհեթեթ կարկատանը։ Որ ի՞նչ։ Դրանով տաղանդավոր գրողի՞ն են ցանկացել բարձրացնել, թե՞ գոյություն քարշ տվող ԳՄ կառույցն են փորձել բարձրացնել, դիպցնել գրողի կոշիկներին։ Այդ միության անդամ գրող կոչվող բազմաթիվ մարդիկ նույն հաջողությամբ կարող էին կթվոր աշխատել անասնաֆերմայում կամ լինել ՀՀ կառավարության անդամ»։
Այս մասին ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է գրող, հրապարակախոս Վարդգես Օվյանը:

Միանգամայն ճիշտ է, Վարդգեսը:
Բայց Վարդգեսը մի քիչ «սեղմած» է ներկայացրել ժամանակահատվածը: Ամենաընթերցվող գրքերի տասնյակում կամ նույնիսկ հարյուրակում չենք կարող գտնել ոչ թե վերջին մի քանի տարում, այլ 2001-ից ՀՀ Նախագահի մրցանակ ստացած հեղինակների անունները: Ավելին՝ չեն ընթերցում նաեւ 1999-ից ՀՀ պետական մրցանակ ստացած գրողների գրքերը:

Ընդհանրապես, եթե թեթեւակի աչքի անցկացնենք ՀԳՄ բազմաթիվ անդամների կենսագրությունները, նրանցից յուրաքանչյուրը առնվազն 20 մրցանակ ունի եւ նաեւ ՀՀ մշակույթի կամ ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործչի կոչումներ:

Մրցանակները կողոպտել են աջ ու ձախ, շարել իրենց գրասեղաններին կամ կախել տան պատի ամենաերեւացող տեղում, սակայն նրանց գրքերի մասին գիտեն միայն գրչընկերները եւ ծանոթ-բարեկամները: Այս շրջանակից դուրս նրանք ընթերցողներ չունեն կամ գրեթե չունեն:

Ասում ենք՝ գիտեն, քանի որ այդ գրքերի շնորհանդեսների ժամանակ գրչընկերներից շատերը նոր հրատարակության մասին ճառ ու կենաց են ասում՝ գիրքը չկարդացած:

Այդ բազմակի մրցանակակիր գրողների կենսագրություններում նաեւ նշված են, որ նրանց գրքերը թարգմանվել են առնվազն 10 լեզուներով՝ ռուսերեն, անգլերենից մինչեւ ղրղզերեն ու ճապոներեն:
Դե, մի քիչ դժվար է պատկերացնել, որ ասենք ռուս, անգլիացի կամ ճապոնացի ընթերցողները ոչ միայն թերթել, այլ նույնիսկ տեսել են այդ գրքերը:

Ընդ որում, այդ մրցանակակիր ու կոչումնավոր գրողներից շատերը գիտության դոկտորներ ու պրոֆեսորներ են: Այսինքն ունեն ուսանողական լսարան եւ անգամ իրենց գրքերը վաճառում, հազվադեպ՝ նվիրում են ուսանողներին (դասախոս են, ո՞նց կարող է ուսանողը հրաժարվել ու չգնել դրանք):

Անգամ այս պարագայում նրանց ընթերցողների թիվը շատ չնչին է:
Հարց է առաջանում՝ իսկ ո՞րն է այդ միությունների բանը ու գործը, որ մինչեւ հիմա անգամ չեն կարողացել այնպիսի գրական քաղաքականություն իրականացնել, ինչի արդյունքում ամեն տարի հրատարակվող մոտ 100 անուն գրականությունը պահեստներում կամ գրողների տներում չփտի: Այլ արժանանա ընթերցողների ուշադրությանը, վերջիններիս շրջանում հետաքրքրություն առաջանա ձեռք բերել եւ կարդալ գոնե մրցանակակիրների ստեղծագործությունները:

Պարզ է, գրաքննադատությունն էլ ինչպես ասում են «մի օրի չի», բայց եթե նույնիսկ մրցանակակիր հեղինակների գրքերը գրախոսվում են, ապա դա էլ եւս «եղանակ չի ստեղծում» այն իմաստով, որ մարդիկ վազեն գրախանութ եւ գնեն դրանք:

Ինչեւէ, ծանր, շատ ծանր է հայ գրողների մեծ մասի վիճակը:
Ամեն ինչ ունեն, բացի ընթերցողից:

Կիմա Եղիազարյան
7or.am- Լուրեր Հայաստանից

Tuesday, March 4, 2014

Ստիպված եղա


Տհաճություն է պատճառում այս խնդրին անդրադառնալը, սակայն Էդուարդ Միլիտոնյանի՝ «Հրապարակ» թերթին տված հարցազրույցն ստիպեց։ Նա նրբորեն հարցն այնպես է ներկայացնում, իբր մրցանակի, փողի կռիվ է։
Այնինչ կռիվը նախեւառաջ գրականության համար է։ Պարոն Միլիտոնյան, խնդիրն այն չէ, թե այս կամ այն հավակնորդը մրցանակ չստացավ եւ չարախոսում է ստացողին, թե ինչ-որ մեկը հաճախ է ստացել, իսկ, ահա, Դուք արդեն չորս տարի է` չիք:

Թողնենք հանրահաշիվը, մի բան հաստատ է` ով լավագույն գիրքն է գրել, նա էլ ստանալու է, թեկուզեւ` ամեն տարի, հացի հերթ չէ։ Եթե մրցանակն ստանար, ասենք, Հրաչյա Սարիբեկյանը կամ Արեւշատ Ավագյանը, սիրով կշնորհավորեի մրցանակակրին։ Սակայն մրցանակն ստացել է (իրականում` զավթել է) Հայաստանի գրողների միության նախագահը… Ձեր գրքի արժանիքներին կամ անարժանիքներին չեմ ցանկանում դիպչել, նույնիսկ եթե աշխարհի լավագույն գիրքն էլ լիներ` Դուք այն չպետք է ներկայացնեիք, չէ, դրա օրինական իրավունքն ունեիք, իհարկե, բայց խոսքը բարոյական իրավունքի մասին է (նախորդը, օրինակ, տասներկու տարի նախագահեց, սակայն չեմ հիշում, թե իր գրքերը ներկայացրած լիներ որեւէ մրցանակի, նախկին նախագահներն էլ, չեմ հիշում, թե իրենց նախագահած շրջանում իրենց գրքերը ներկայացրած լինեն որեւէ մրցանակաբաշխության), նախ, որովհետեւ հանձնաժողովի բոլոր անդամները Ձեր ղեկավարած կազմակերպության անդամներն են, բնականաբար` կախվածություն ունեն (հազար ու մի մանր ու մեծ խնդիրներ կան, որոնք ես, Հրաչյան կամ մյուսները չէինք կարողանալու լուծել), նաեւ` Դուք մնում եք Գրահրատարակչական գործակալության տնօրեն (թերթ ու գիրք տպագրելու խնդիրներ կան, որ ես, Արեւշատը կամ մյուսները չէինք կարողանալու լուծել): Սա էլ երկրորդ կախվածությունը, էլի ասեմ` հանձնաժողովում էին Ձեր խնամին, մոտ ընկերները, եթե նրանք նույնիսկ գերանաչառ էլ լինեին, էլի բարոյականությունը պահանջում էր, որ կամ Դուք հանեիք Ձեր գիրքը, կամ նրանք դուրս գային հանձնաժողովի կազմից։ Սակայն նրանք անաչառ չեղան, միահամուռ Ձեզ տվեցին ամենաբարձր` տասը միավոր (միայն երկու ջահել գրականագետներն էին, որ համարձակվեցին ընդամենը վեց տալ, ինչի համար էլ նրանց դրել եք կրակահերթի տակ, իբր Ձեր դեմ ի սկզբանե հաշիվներ են ունեցել, այնինչ նրանք Ձեր իսկական բարեկամներն են, ուզում էին փրկել Ձեզ թուքումուրից):

Արդյունքում ստացվեց ծիծաղելի առավելություն` տասը միավորից ավելի երկրորդ եւ երրորդ տեղի գրքերից` վեպեր, որոնք մշտապես ամենշաբաթյա բեստսելլերների մեջ են, Ձեր ընկերները վախից, ինչ է թե հանկարծ չստացվի, որ չափն անցել են, պարո՛ն նախագահ։ Ավելի խորքը գնանք, խնդիրն այն է, որ Դուք եւ Ձեր շուրջ հավաքված` իրեն «գրական էլիտա» համարող խումբը գրական մրցանակները կարուսելային պտույտի մեջ է դրել, զուր չէ, որ նրանց մեծամասնությունն արդեն ունի մեծ մրցանակների ամբողջ փաթեթը, ահա, հիմա Դուք էլ ունեցաք, շուտով մյուսներն էլ կլրացնեն, ի՞նչ է եղել, հանձնաժողովները` Ձերը, լծակները` Ձերը։

Ավելի խորքը գնանք, ո՞նց է ստացվում, որ նույն մարդիկ հավերժորեն պտտվում են հանձնաժողովներում (անուններ չտամ, լավ գիտեք), ոմանք նույնիսկ հաջողացնում են երեք մեծ մրցանակաբաշխությունների հանձնաժողովներին անդամակցել, կամ էլ՝ ի՞նչ են անում հայ ժամանակակից գրականությունը գնահատող հանձնաժողովներում, ասենք, Նատալյա Գոնչարը կամ Արամ Գրիգորյանը, երբ նրանց աշխատանքային լեզուն ռուսերենն է, եւ չեմ հիշում, թե երբեւէ կապ են ունեցել ժամանակակից հայ գրականության հետ, բնականաբար` ներկայացված գրքերը նրանք չեն կարդալու։ Ի դեպ, հանձնաժողովների անդամներից շատերն են, որ չեն կարդում գրքերը, որպես փաստ` վերադարձված գրքերի կպած էջերը։ Է հա, ինչո՞ւ կարդան, երբ մրցանակը գրքին չեն տալու, այլ՝ անձին։ Սա էլ` հանձնաժողովային կարուսելը, «էլիտան» ստեղծում է հանձնաժողով կամ դրա կորիզը, որը հետո պիտի կատարի պատվերը։ Այսպիսով, Ավիկն ընկերների հետ նախագահի մրցանակը հաջողացնում է Հենրիկին, հետո նույն Ավիկը Հենրիկի ու մյուս ընկերների հետ արդեն պետական մրցանակը հաջողացնում է Էդիկին, հաջորդն էլ Էդիկն իր հին ընկերների հետ կհաջողացնի ցուցակով հաջորդին…

Իհարկե, կարելի է թքել մրցանակների վրա, մրցանակների համար չէ, որ գրում ենք (գոնե` ես)։ Սակայն կա գրականության խնդիրը, մրցանակներն ստեղծված են գրականությանը ծառայելու համար, լավագույն գրականությունը մատնանշելու համար, որպեսզի հանրությանն ասվի, թե, ահա՛, տե՛ս, գրականությունը կա, չի մեռնում, ահա, լավագույն գրքերն արժեւորել ենք, ներկայացրել քեզ, կարդա՛, խորհուրդ ենք տալիս…

Կարդում է, եւ ի՞նչ… Նա հո չգիտի՞ գրական էլիտայի խաղերի մասին, կարդում է եւ ընդամենը հաստատում ընդունված կարծիքը` չունենք, չկա։ Մեծագույն վնասը Դուք ինձ կամ մյուս հավակնորդներին չէ, որ պատճառում եք, այլ գրականությանը, գրականության նկատմամբ հավատին։ Մի խոսքով, հարգելի ՀԳՄ նախագահ եւ «գրական էլիտա», գրականությունը կերակրաման չէ, ոչ էլ թքաման, եթե այն Ձեզնով ավարտված տեսնելու մեծամտությունը կամ հոգնածությունն ունեք, հանգիստ թողեք, թողեք նրանց, ովքեր գրականությունն իսկապես սիրում են, ամեն ինչից բարձր են դասում, տեսնում են նրա ապագան, եռանդ ունեն, նաեւ զգում են ժամանակի զարկերակը, այդպիսիք, որքան էլ չցանկանաք տեսնել, կա՛ն, եկել են, մի փնովեք նրանց` հենց միայն Ձեր մանրախնդիր շահերը պաշտպանած լինելու համար։

Գուրգեն ԽԱՆՋՅԱՆ