Զգույշ եղեք, «վարդանհակոբյանիզմ» է

Անկեղծ ասած, չեմ հասկանում, թե «Ազգ» թերթն ինչու է կրկին անդրադարձել բառացիորեն նույն զրպարտությանը, երբ այն տարիներ առաջ արժանի պատասխան ու հակահարված էր ստացել թե՛ արցախյան, թե՛ երևանյան մամուլում (Պամֆլետ, որ «փոթորիկ» է առաջ բերել ԼՂՀ ԳՄ «նախագահությունում» («Տարեգիր», Երեւան, 06.03.2008), «Մարտադաշտ»՝ բացված պատերազմից հետո («Տարեգիր», «Նոր էջ», 06.03.2009), «Մեդալի» հակառակ կողմը կամ՝ ԼՂՀ ԳՄ նախագահ Վարդան Հակոբյանը՝ փակագծերից դուրս («Տարեգիր», փետրվար, 2009 թ.), Նորից սուտ ու կեղծիք և նորից՝ համեմված ինքնաթմբկահարմամբ («Նոր էջ», 23.03.2009)։ Պատասխան հոդվածներ են տպվել նաև «Ազգ»-ում (Երբ ցինիզմը, իրոք, սահմաններ չի ճանաչում («Ազգ», 06-12-2008), Դարձյալ Վազգեն Օվյանի և մի «համախոսականի» մասին («Ազգ», 10-05-2009)), «Հրապարակ» թերթում և «Հետք»-ում։

Վաղուց էի ուզում Վարդան Հակոբյանի գրական շանտաժին հոդվածով պատասխանել։ Պատճառն այն չէ, որ ես ավելի քաջածանոթ եմ Վազգեն Օվյանի գրական ժառանգությանը, Հակոբյանից մի քանի անգամ ավելի հայ, ռուս ու համաշխարհային գրականություն գիտեմ՝ նաև բնագրերով, այլ այն, որ երբ կենդանի էր Վազգեն Օվյանն ու մանկագիր Գուրգեն Գաբրիելյանի հետ Արցախում ժողովրդականություն վայելող գրողն էր, ժողովրդի կողմից սիրված ու հարգված, ես ոչինչ չեմ լսել Հակոբյան Վարդանի մասին։ Ու հիմա սա, Օվյանի մահից հետո ժամանակ առ ժամանակ զրպարտություններ է տպում մի գրողի, սիրված ու հարգված մտավորականի մասին, որի ժողովրդականության մեկ տոկոսը չունի։

Ամեն անգամ, երբ լույս է տեսնում Վազգեն Օվյանի հերթական ժողովածուն, Վարդան Հակոբյանը «գրական» շանտաժ է սկսում նրա անվան, գրական ժառանգության դեմ։ Այդպես եղավ 2002 թ.՝ գրողի 70-ամյակի կապակցությամբ «Լեռների լեգենդը» գրքի տպագրությունից հետո, այդպես էր նաև Վազգեն Օվյանի 75-ամյակի ժամանակ։ Բոլոր այդ արշավներում զրպարտիչը պարտվել է, որովհետև նրա զրպարտագրերին ու հերյուրանքներին ի պատասխան տպագրվել են փաստերով հիմնավորված հոդվածներ, ներառյալ՝ վերջինիս մարդկային ու բարոյական նկարագրի մասին։

Վազգեն Օվյանի 80-ամյակի կապակցությամբ վերջերս Ստեփանակերտում պետական հովանավորությամբ լույս է տեսել նրա երկհատորյակը։ Եվ ԼՂՀ ԳՄ ղեկավարը, որ արդեն 30 տարի սեփականաշնորհած պահում է իր աթոռը, դարձյալ գործի է անցել։ Նախկին զրպարտագրերից գիտենք, որ սովորաբար նա թաքնվում է ուրիշների ստորագրության հետևում։ Այս անգամ խախտել է «դարավոր» ավանդույթը. Հակոբյանն իր զրպարտությունները հրապարակել է սեփական ստորագրությամբ։ Կարելի է գուշակել, որ ոչ ոք այլևս չի ուզում մասնակցել վարդանհակոբյանական անփառունակ ու այլանդակ արշավին։

Նախորդ «հոդվածներից» ծանոթ լինելով Հակոբյանի բարոյական, մարդկային որակներին, կարծում եմ, որ հերթական շանտաժը սկսելու «հիմնավոր» պատճառներ ունի. վերջին ժամանակները նրա մասին տպագրվել են հոդվածներ, որոնց վերնագրերը նույնիսկ շատ խոսուն են՝ «Գրական միջակությունները սողոսկել են Վիքիպեդիա», «1915-ին վախճանված մարդը հանդիպել է Պարույր Սևակի հետ», «Բոլոր «վկաները» մահացած են, բացի մեկից»։ Դրանցից առաջինն այն մասին է, թե ինչպես Վարդան Հակոբյանը գողացել-պատճենել է «Վիքիպեդիայում» տեղադրված, Հայոց Մեծ եղեռնի նահատակ Վարդան Հակոբյան-Հեսու վարդապետի էջը, բայց մոռացել է սրբապղծության հետքերը «մաքրել»։ Ստացվել է, որ բանաստեղծ Վարդան Հակոբյանը ծնվել է 1948 թ. Արփագյադուկ գյուղում, վախճանվել 1915 թ.՝ «Մուշից ոչ հեռու»... Մյուս երկուսն այն մասին են, թե ինչպես է կեղծ ու սուտ «հուշեր» հորինել իր և Պարույր Սևակի հանդիպման վերաբերյալ, որտեղ Սևակը Բաքվի մանկավարժականի մեթոդիկայի բաժնի 2-րդ կուրսի ուսանող Սլավիկ-Վարդան Հակոբյանին իբր ասել է՝ «Աստված ձեզ ուղարկեց»...

Հերթական գրական շանտաժի համար ուրիշ «հիմնավոր» պատճառներ էլ կան։ Այդ մարդն ամեն ինչ ունի՝ հաստատ Հայաստանի ու Արցախի ամենահարուստ գրողներից է, Ստեփանակերտում մի քանի հարկանի ապարանք ունի, մասնավոր համալսարան ունի, արտասահմանյան շիք ավտոմեքենա ունի, պետական պատվերով տռուզ ու ճոխ հատորներ է տպում, մրցանակներից-բանից բավականին ճանկել է, ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ է նույնիսկ, հայ ընթերցողի կարոտից դարակներին հալումաշ լինող ու փոշի հավաքող իր գրքերը Երևանում թարգմանել է տվել տարբեր լեզուներով (թե ո՞ւմ համար և ինչո՞ւ, դա այլ հարց է. կարևորը երևույթն է), բայց արի ու տես, որ այդ աներես փառքը երես է թեքել նրանից։ Նրա տեքստով Արցախի հիմնը ոչ ոք չգիտե, բացի երեխաներից, որոնց դպրոցներում պարտադրում են անգիր սովորել ժողովրդի սրտից չբխող թույլ ոտանավորը։ Ընթերցողն էլ ասես նրա ջգրու չի սիրում, չի հարգում, չի կարդում այդ բանաստեղծին։ Մի «հիմնավոր» ցավ էլ կա.

Երբ փոքրիկ էի՝ ուզում էի ձի ունենալ,
երբ փոքրիկ չէի՝ ուզում էի ձի ունենալ,
երբ արդեն մեծ եմ՝ կուզեի ձի ունենալ…

Նրա տողերն են։ Զգո՞ւմ եք ողբերգության չափը։ Մարդը մանկությունից երազել է ձի ունենալ, արդեն ծերացել է, փող ու շիք ավտոմեքենա ունի, բայց մանկության երազանքը մնացել է թղթի վրա՝ չկարողացավ ձի ունենալ։ Միայն թե չասեք, թե Արցախյան շարժումից հետո կուտակած հարստությամբ չի կարող ոչ միայն մեկ, այլ առնվազն հարյուր մեկ ձի և հսկա մի ձիաբուծարան ունենալ...

Վերջապես ամենամեծ ցավը. արդեն 20 տարի նրան հանգիստ չի տալիս Վազգեն Օվյանի պամֆլետը, որի բնաբանը Հակոբյանի մի բանաստեղծության «Ես երգ չունեմ Ղարաբաղի մասին» տողն է.

Ես անկեղծորեն հավատում եմ քեզ,
Դու Ղարաբաղի մասին երգ չունես,
Եվ բանաստեղծի սիրտ չունես մաքուր,
Դու հոնորար ես բառերից սարքում:

Քոնը կեղծելն ու շողոքորթելն է,
Քոնը քծնությամբ պաշտոն շորթելն է,
Քոնը իրար դեմ մարդկանց լարելն է,
Քոնը ամբիոնից ստից ճառելն է:

Քոնը սակարկել, դռներ բախելն է,
Քոնը, ընչաքաղց, առնել-ծախելն է,
Քոնը շանտաժն ու վայրահաչելն է,
Քեզնից ուժեղի ոտքը պաչելն է:

Մատնելն է քոնը, քոնը փքվելն է,
Քոնը սրբության վրա թքելն է:
Դու երկու տիրոջ ոտք լիզող շուն ես,
Դու Ղարաբաղի մասին երգ չունես:

Մամուլում այս բանաստեղծությունը սխալմամբ պարոդիա են անվանում։ Իմ կարծիքով, սա պամֆլետ է, որտեղ խտացված է մարդու մի տեսակի կերպար, բնավորություն, ապրելակերպ...

Մոտավորապես այդպիսի տողեր ենք գտնում իմ համադասարանցու հոր՝ մշակույթի վաստակաշատ գործիչ, արցախագետ Շահեն Մկրտչյանի Վարդան Հակոբյանին ուղղված նամակում. «Դու ասպարեզ ես ելել մի հզոր բարերարի՝ Կևորկովի հովանավորությամբ: Մի հանգամանք, որը չէր կարող չազդել քո եսակենտրոն մտածողության վրա: Վաղուց նկատվել էր, որ դու քո գործունեության ընթացքում դրսևորում ես ընդգծված սուբյեկտիվ մոտեցումներ: Հավանաբար դու չես զգում, որ արդեն կտրվել ես լայն շրջապատից և պարզապես անհնար է դարձել թոթափելու գավառականության քեզ համար շատ նեղվածք գիրկը: Նաև դա է պատճառը, որ Վարդան բանաստեղծը չի գրավում իր հաստատուն տեղը ազգային գրականության մեջ, թեև շատ հեշտությամբ մեկը մյուսի հետևից գրքեր է ասպարեզ հանում:

Էլ չենք խոսում տեղի-անտեղի փառաբանող մենագրության, գրախոսականների մասին։ Իբրև համագյուղացի, մի քիչ էլ բարեկամ, խորհուրդ կտայի, որ մանր-մունր քինախնդիր բաները մի կողմ թողնես և զբաղվես ավելի լուրջ գործերով: Վերջակետ դնես «քողարկված» ստորացուցիչ մուրացկանությանը, կարևոր հարցերը սեփական ստամոքսի պրիզմայով լուծելու գեշ սովորությանը և քեզ վստահված բնագավառում միշտ առաջնորդվես ազգային պետականության շահերով: Երեկ քեզ դիտողություն անողներին լռեցնում էիր Կևորկովի հետ ունեցած քո ջերմ հարաբերություններով, իսկ այսօր, դրության տեր պաշտոնյաների անունները շահարկելով, փորձում ես նույնը կատարելու»:

Ի դեպ, երբ Վազգեն Օվյանի «Այս Ղարաբաղն է» ժողովածուն, որ 2002 թ. ես եմ հովանավորել ու տպագրել Ռուսաստանում, նվիրել էի Շ. Մկրտչյանին, օրեր հետո նա ասել է, որ երբեք չի իմացել, թե Օվյանն այդքան հրաշալի գործեր է ստեղծել...

Ուրիշների կողմից փայլուն կերտած իր դիմանկարի համար սար ու ձոր ընկնելուց առաջ Հակոբյանը թող հիշի, թե տարիներ առաջ իր ավագ գրչակից, ճանաչված մանկագիր Գուրգեն Գաբրիելյանի հետ գժտվելուց հետո ինչպիսի ստոր տողեր է տպագրել նրա դեմ («Սովետական Ղարաբաղ», 30 նոյեմբերի 1986 թ.)՝ «Գամփռը» վերնագրով.

Հենց որ կեր են մեջտեղ հանում,
Վրա տալիս, «համփ» է անում,
Մինչ մոտենան ուրիշները,
Սրա-նրա բաժինն առնում։
Ինչքան էլ տան, էլի կուզի,
Աչքը երբեք չի կշտանում,
Ձվից անգամ մազ կխուզի,
Որ լակ լինի լակամանում։
 Այստեղից էլ՝ «խասյաթը» շան,
Որ մնում է միշտ նրանում.
Իր բաժինն էլ թե իրեն տան,
Էլի մի կենտ «համփ» է անում։
 «Համփն» էլ ոչինչ, շուն է, էլի,
Դրա մասին չենք մտածում.
Ցավն ուրիշ է, կեր վերցնելիս
Ձեռքդ էլ է հաճախ կծում։

Երևի մեկնաբանելու կարիք չկա, թե սա ավելի շատ ում է բնութագրում։ Այսօր դա ավելի ցայտուն երևում է։ Բայց «վերադառնանք մեր ոչխարներին»։

«Ազգ» թերթում տպագրված Հակոբյանի, այսպես ասած, հոդվածում նոր ոչինչ չգտանք։ Դրանք նույնությամբ մեջբերված են նրա նախկին զրպարտագրերից, որոնք մինչ այդ տպագրել էր ուրիշների ստորագրությամբ։ Այս տեքստով նա փաստորեն բացեց խաղաքարտերը, հանեց դիմակը՝ ցույց տալով, որ նախորդ հերյուրանքները դուրս են եկել նույն գրչի, ի՛ր գրչի տակից։ Այդ բոլորը ժամանակին քննադատվել, հերքվել է ու անիմաստ եմ համարում դրանց անդրադառնալը։ Բայց Հակոբյանը երևի հաստատ լսել է, որ սուտը բազմիցս կրկնելուց, կարող է ընկալվել որպես ճշմարտություն։ Ու իր հին դարմանը կրկին ասպարեզ է հանել... Ինչպես իր նախորդ զրպարտագրերում, այստեղ ևս Հակոբյանը գրում է, որ Օվյանը «ծաղրուծանակի է ենթարկել զորավար Անդրանիկին»։ Ուզում եմ նրան պատասխանել Վարդգես Օվյանի նախկին պատասխան հոդվածից այս մեջբերմամբ. «Ստի հերն անիծած, թե Վազգեն Օվյանի ստեղծագործություններում Անդրանիկի մասին նման տող կա...»։ Ինչո՞ւ չես նշում տեղը, որ կարդանք ու մենք էլ իմանանք։ Կամ որքա՞ն է բարոյական գրքի մի հատվածից, որտեղ երկու հերոս վիճում են իրար հետ, նրանցից մեկը անպատվում է Դրոյին ու Նժդեհին, իսկ մյուսը նրանց անվանում է «ազգային փառապանծ հերոսներ», «ազգի համար կյանք տվող» և այլն (Վ. Օվյան, «Խանքենդի», Բաքու, 1973 թ., էջ 41-42), հերոսներից առաջինի խոսքը դիտավորյալ ու ստորաբար ներկայացնել որպես Օվյանի խոսք։

Ճշմարտության դեմ չմեղանչելու համար նշենք, որ Հակոբյանը որոշ նոր «շտրիխներ» է ավելացրել իր զրպարտագրին։ Գրում է, որ իբր Օվյանը «1980-ական թվականների երկրորդ կեսին, երբ Արցախում վերստին արթնանում էր Հայաստանի հետ վերամիավորման համաժողովրդական շարժումը, ԼՂ ԳՄ ներկայացրեց իր «ընտրանին», որտեղ ներառված էին նաև «Խանքենդի» վիպակը...» և այլն։

Այս հոդվածը գրելուց առաջ ես մի ամբողջ օր զրուցել եմ Վարդգես Օվյանի հետ, անձամբ ծանոթացել բազմաթիվ փաստաթղթերի ու մանրամասների։ 1985 թ. փետրվարից անկողնուն գամված գրողը չէր կարող «1980-ական թվականների երկրորդ կեսին ԼՂ ԳՄ ներկայացնել» իր գիրքը, որովհետև իր գիրքը մինչ հիվանդանալն ուղարկել էր Երևան։ Ինչ վերաբերում է Հակոբյանի հայտնած Արցախի՝ «Հայաստանի հետ վերամիավորման համաժողովրդական շարժմանը», դա սկսվել է Վազգեն Օվյանի մահից մի տարի հետո։ Պետք չէր բազում կեղծիքին ավելացնել ևս մի ճչացող սուտ։

«Հայրս պատրաստել էր վիպակի միանգամայն նոր, ավելի սեղմ տարբերակ՝ «Լեռնակերտ» անվամբ և ուղարկել Երևան՝ իր այլ գործերի հետ միասին,- զրույցի ժամանակ ասաց Վազգեն Օվյանի գրող, հրապարակախոս որդին՝ Վարդգեսը։- Ձեռագրերը շատ տարիներ հետո իմ ընկեր, ԼՂՀ մշակույթի և կրթության նախկին նախարար Կամո Աթայանի աջակցությամբ մի կերպ գտնվել են երևանյան հրատարակչության արխիվում (ծանր հիվանդ հայրս հնարավորություն չուներ իր գրքի ճակատագրով զբաղվելու)։ Դրանք Կ. Աթայանը Ստեփանակերտ էր ուղարկել ԼՂՀ նախկին ԳԽ նախագահ Գեորգի Պետրոսյանի միջոցով։ Այդպես էլ լույս չտեսած այդ գրքի համար գրախոսություն էր գրել Վահագն Մուղնեցյանը։ Այն հիմա մեզ մոտ է, հորս արխիվում՝ Մուղնեցյանի ստորագրությամբ։ Այնտեղ վերջինս խոսում է նաև «Լեռնակերտ», ոչ թե «Խանքենդի» վիպակի մասին։ Երևանից բերված այդ գործերը ես զետեղել եմ հորս 70-ամյակի կապակցությամբ լույս տեսած գրքում»։

Արդեն մի քանի անգամ գրվել է, որ Վազգեն Օվյանի վիպակը 1971 և 1975 թվականներին «Գրական Ադրբեջան» ասագրում տպագրվել էր «Խանքենդուց մինչև Ստեփանակերտ» վերնագրով։ Դժվար չէ հասկանալ, որ 1973 թ. առանձին գրքով լույս տեսած վիպակը Օվյանը չէր անվանել «Խանքենդի», այլ խմբագիրը։ Հակառակ դեպքում Վազգեն Օվյանը 1975 թ. տպագրված մասը չէր թողնի «Խանքենդուց մինչև Ստեփանակերտ» վերնագրով։

«Հորս մահից հետո ես էի Արցախի ԳՄ ներկայացրել նրա ձեռագիրը, բայց ոչ թե Հակոբյանի հնարած ժողովածուն, այլ «Կուսապատի արծիվը» վեպը։ Թե ինչու «Կուսապատի արծիվը» հետո «մամուլում տպագրվում է «Ղարաբաղի արծիվը», իսկ արդեն ժողովածուում՝ «Արցախի արծիվը» վերնագրով», այդ հարցի հիմնավորված պատասխանը մեծ զրպարտիչը կարող է ստանալ պարբերականի և ժողովածուի խմբագրից»,- ասաց Վարդգես Օվյանը:

Ոչ մեկի համար արդեն գաղտնիք չէ, որ Հակոբյանի թույն ու մաղձի հիմնական պատճառը Օվյանի պամֆլետն է։ Այս դիմանկարի համար Հակոբյանը թող իրեն մեղադրի։ Իսկական գրողը պատկերում է այն, ինչ տեսնում է։ Այդ պամֆլետը Օվյանի որդին է տպագրել հոր այլ գործերի հետ։ Հակոբյանը անձնական կռիվ ունի, թող Վարդգես Օվյանի հետ անի։ Ինչո՞ւ է այլանդակ զրպարտություններ հնարում նրա հոր դեմ, ով հիմա չի կարող իրեն պատասխանել։ Հակառակ կողմն էլ նույն ոգով կարող է հայտարարել, որ Հակոբյանի հայրը հայտնի դանոսչիկ է եղել, և երբ համագյուղացիները գլխի են ընկել դա, ընտանիքով փախել է Ստեփանակերտ։

Այսօր, երբ Արցախի ու հայ ժողովրդի գլխին նորից սև ամպեր են կուտակվում, 30 տարի խարունակ ինտրիգներով ԳՄ հասարակական կազմակերպության ղեկավարի աթոռը զբաղեցնող մարդը կրկին փորձում է անձնական խնդիրներ լուծել, ինչպես Արցախյան շարժման նախօրերին իր ստորադրյալի ստորագրությամբ զրպարտչական նամակ էր ուղարկում Ադրբեջանի ԳՄ՝ ուղղված գրչակից Գուրգեն Գաբրիելյանի դեմ։ Վարդան Հակոբյանի մեթոդն է՝ ուրիշների ստորագրությամբ «նյութեր» գրել, հետո դրանք վկայակոչելով՝  հարձակման անցնել։ «Վարդանհակոբյանիզմը» մի ուրիշ առանձնահատկություն էլ ունի. սիրում է «մեջբերումներ» անել մահացած մարդկանց խոսքերից, հիմնականում այն մարդկանց, ովքեր նման արտահայտություններ են արել հենց իր հասցեին։

Հոդվածս ուզում եմ ավարտել Վարդգես Օվյանի խոսքով. «Դրա զառանցանքներից ես ոչ զարմանում եմ, ոչ զայրանում։ Ուրիշ ի՞նչ կարող ես ակնկալել մեկից, ով նայում է աչքերիդ մեջ, երդվում և անամոթաբար ստում։ Եթե նոր զրպարտչական արշավ սկսելով հույսը դրել է նրա վրա, որ «Նոր էջ» թերթի տպագիր տարբերակը չի գործում, ապա հիշեցնեմ, որ թերթի տպագրությունը ժամանակավոր է դադարեցված (կայքն ու բլոգը կայուն գործում են), ու ցանկացած պահի կարող եմ այն վերսկսել և նոր փաստերով ցույց տալ, թե ինչ ասել է «վարդանհակոբյան» երևույթ»։

Իմ կողմից հայտնեմ՝ եթե զրպարտիչը կրկին փորձի խեղաթյուրել, կեղծել իրականությունը, ստիպված եմ լինելու մամուլում բացահայտել նրա «ազգանվեր» գործունեությունը 1988-94 թվականներին, նաև նոր հերոսությունները։

ՎԱՀՐԱՄ ՕՀԱՆՋԱՆՅԱՆ
facebook.com/vahram.ohanjanyan

«Ըտենց չուզողի….»

…Դավիթ Հովհաննեսի ուսին տեղադրում ենք
Հովհաննես Գրիգորյանի գլուխը:
Հովհաննես Գրիգորյանը չի դիմանում Հովհաննես Դ-ի
Գարեջրախմությանն ու ածխագործուհիների հանդեպ
Անմնացորդ այրվող սիրուն (որն առնվազն ոտքի կոտրվածք է):
Իսկ Դ. Հովհաննեսը վերցնում է սանրն ու ապշում,
Ախր ինքը Հրաչյա Հովհաննիսյանի մազերն է ժառանգել,
Ախր ինքը սովետների քուչի Դավիթն է, պլպլան աչքերով,
Եվ իր պոեզիան էլ լիքն էր Տերյան-Չարենց
Հուժկու Արփա-Սեւան թունելի պես երկար ավանդույթի կարմիր թելով:
Պահ-պահ, էս ո՞ւմ լուսանկարն է՝
Ապեր, աղջիկի համար մեկ է: Ժենշչինա՜:
Չի նեղանա, եթե իրեն ամբողջությամբ խցկենք
Գնչուական խմբանկարների մեջ, պարողի դերում…
Բա որ Արեւշատը անգլերեն գրեր:
Բա որ մեր բոլոր տղերքը խոսքները մեկ արած
Անգլերեն գրեին՝
Հրաչիկ Սարուխանը Լոռվա բարբառի կարալ չտիմ անգլերենով,
Հակոբ Մովսեսը մշակութային գերմաներենով հղկած անգլերենով,
Ղուկասը սասունցու խրոխտ, թլոլ անգլերենով,
Արմեն Շեկոյանը Շիլաչու սեւշուկայական անգլերենով,
Սամվել Կոսյանը 3-րդ մասի ժարգոն անգլերենով,
Վիոլետ Գրիգորյանը Հովհաննես Գրիգորյանից սովորած անգլերենով,
Նոր սերունդը հրաշալի, մաքուր պոպ-արտ անգլերենով,
Եվ նվաստս՝ Սարի թաղի գողական անգլերենով,
Զզվեցրի, չէ՞, անգլերենով,
Ոնց որ իմ մանկության փողոցում կասեին՝
-Արա, տղե՛րք, հայ եղել եք, հայ էլ մնացեք,
Չլնեմ-չիմանամ՝ անգլերեն գրեք,
Բա մեր «Գարունը»՝ մեր ժուռնալը,
Չըլներ, հա՞:
Ըտենց ուզողի մերը…

Այս «գլուխգործոցը» պատկանում է Հայաստանի գրողների միության նորընտիր նախագահի գրչին: 1992-ի «Գարուն» ամսագիրը թերթելիս՝ տեսա Էդվարդ Միլիտոնյանի այս «չգիտեմ ինչը», որը երկար է եւ ընդամենը մի հատված ներկայացրի: Միլիտոնյանը ՀԳՄ անդամ գրչընկերների լուսանկարները նայել ու գրել է այս «չգիտեմ ինչը»:
Հիմա գրչընկերները (ոչ այս հատվածում նշված անունները) մամուլում ու եթերից բողոքում են Միլիտոնյանի գործելակերպի դեմ:

Մասնավորապես, նրանց զայրացրել է այն փաստը, որ ՀԳՄ նախագահը իր գիրքն է ներկայացրել ՀՀ Նախագահի մրցանակաբաշխությանը, եւ շուտով Սերժ Սարգսյանը նրան կհանձնի այդ մրցանակը, քանի որ հանձնաժողովը «հաղթող» է ճանաչել Միլիտոնյանի «Է» անունով գիրքը:
Մի քիչ զարմանալի է, երբ հիմա են ՀԳՄ անդամները աղմուկ բարձրացնում, հրապարակավ դժգոհում, որ մրցանակաբաշխությունը արդար չէ, որ «ավտարիտետները» հերթի են կանգնած եւ միայն նրանց են տալիս մրցանակները:

Կարծես, Միլիտոնյանին առաջին անգամ են տեսնում: Չէ՞ որ նա միշտ եղել է ՀԳՄ ղեկավար կազմում եւ ինքն էլ իր հերթին նպաստել այս խայտառակ գործընթացին:
Եվ երբ իր թեկնածությունն էր դնում ՀԳՄ նախագահի պաշտոնի համար ընտրություններում, այն ժամանակ, ինչ է, բողոքավորները չգիտեի՞ն, որ մնալու է նույն հանձնաժողովը՝ նույն արատավոր բարքերով, որի համար անաչառությունն ու արդարությունը ոչինչ են, եւ ամեն ինչ անելու են, որ հաղթի հերթի կանգնածը: Դե, այս տարի էլ Միլիտոնյանի հերթն էր:

«Վերջին տարիներին պետական ու ՀՀ Նախագահի մրցանակները հատկացնում են միայն բանաստեղծներին: Գաղտնիք ասած չեմ լինի, որ բանաստեղծների 95%-ը սովորաբար բառակույտեր են մոգոնում, թքում, կպցնում իրար, դրանք հանգավորում ու պոեզիա անվանում: Իսկ արձակ ստեղծագործությունները, որոնք մեր կյանքի հայելին են, չեն գնահատվում եւ դուրս են մնում ուշադրությունից», - «հարգարժան նախագահին» հասցեագրած իր բաց նամակում գրել է ՀԳՄ անդամ Բակուր Կարապետյանը:

Հիշեցնենք, որ վերջին տարիներին ՀՀ Նախագահի մրցանակի են արժանացել բանաստեղծներ Վարդան Հակոբյանը, Հրաչյա Թամրազյանը եւ Հենրիկ Էդոյանը, հիմա էլ՝ Է. Միլիտոնյանն ստանալու այդ մրցանակը:
Ըստ Բակուր Կարապետյանի, փաստորեն, այս մարդիկ են բառակույտեր մոգոնում, թքում-կպցնում, հանգավորում ու իրենց գրածը անվանում պոեզիա:

Նկատենք, որ ՀՀ Նախագահի մրցանակ են ստացել նաեւ արձակ գործերի հեղինակներ՝ Ռուբեն Հովսեփյանը, Ալեքսանդր Թոփչյանը, Նորայր Ադալյանը, Ռազմիկ Դավոյանը: Ի դեպ, բանաստեղծ Դավոյանը այդ մրցանակն ստացել է «Ծիտիկը ցուցահանդեսում» մանկական ժողովածուի համար:

Իսկ 2009-ին Նորայր Ադալյանը այդ մրցանակը ստացավ կանոնակարգի ակնհայտ խախտմամբ: Ըստ կանոնակարգի՝ մրցանակի ներկայացվող աշխատանքները պետք է ստեղծված լինեն վերջին երկու տարվա ընթացքում: Իսկ Ադալյանը իր «Սեւ քառակուսի կարմիր անապատում» վեպը գրել էր 1990-ականների սկզբին:
Սակայն բոլորը աչք փակեցին այս փաստի վրա եւ նրան «հաղթեցրին»: Այն ժամանակ եթե ՀԳՄ անդամները ընդվզեին այս անօրինության դեմ, ապա այսօր հանձնաժողովը, որը կազմված է նույն միության անդամներից՝ թերեւս, իրեն փոքր-ինչ ձգված կզգար եւ Միլիտոնյանի գրքի համար տոկոս չէր խփի միայն նրա համար, որ «Է»-ի հեղինակի հերթն է եւ բացի այդ՝ իրենց շեֆն է:

Բայց այն ժամանակ լռեցին բոլորը եւ միայն մրցանակաբաշխությանը մասնակցող հեղինակներից մեկը հրապարակավ խոսեց այդ մասին: Անօգուտ, քանի որ Ադալյանից առաջ մրցանակ ստացած «ավտարիտետները» պաշտպանեցին Ադալյանին: Այսպես, իրար «քոմակ» կանգնելով «հաղթում» են:
Ի դեպ, ոչ ոք չի խոսում Միլիտոնյանի գրքի մասին՝ արժեքավոր է, անարժեք է…Այդ մասին խոսք չկա:
Դատելով «Է»-ի մասին գնահատականի բացակայությունից՝ կարելի է ենթադրել, որ այն իրենից նույն «գեղարվեստական արժեքն» է ներկայացնում, ինչ վերում ներկայացված «չգիտեմ ինչը»:

Կիմա Եղիազարյան

http://7or.am/am/news/view/61174/

Վարդան Հակոբյանը վերջապես հանեց դիմակը

Ես վաղուց էի ուզում Վարդան Հակոբյանի գրական շանտաժին հոդվածով պատասխանել։ Պատճառն այն չէ, որ ես ավելի քաջածանոթ եմ Վազգեն Օվյանի գրական ժառանգությանը, Հակոբյանից մի քանի անգամ ավելի հայ, ռուս ու համաշխարհային գրականություն գիտեմ՝ նաև բնագրերով, այլ այն, որ երբ կենդանի էր Վազգեն Օվյանն ու մանկագիր Գուրգեն Գաբրիելյանի հետ Արցախում ժողովրդականություն վայելող գրողն էր, ժողովրդի կողմից սիրված ու հարգված, ես ոչինչ չեմ լսել Հակոբյան Վարդանի մասին։ Ու հիմա սա, Օվյանի մահից հետո ժամանակ առ ժամանակ զրպարտություններ է տպում մի գրողի, սիրված ու հարգված մտավորականի մասին, որի ժողովրդականության մեկ տոկոսը չունի։

Ամեն անգամ, երբ լույս է տեսնում Վազգեն Օվյանի հերթական ժողովածուն, Վարդան Հակոբյանը «գրական» շանտաժ է սկսում նրա անվան, գրական ժառանգության դեմ։ Այդպես եղավ 2002 թ.՝ գրողի 70-ամյակի կապակցությամբ «Լեռների լեգենդը» գրքի տպագրությունից հետո, այդպես էր նաև Վազգեն Օվյանի 75-ամյակի ժամանակ։ Բոլոր այդ արշավներում զրպարտիչը պարտվել է, որովհետև նրա զրպարտագրերին ու հերյուրանքներին ի պատասխան տպագրվել են փաստերով հիմնավորված հոդվածներ, ներառյալ՝ վերջինիս մարդկային ու բարոյական նկարագրի մասին։

Վազգեն Օվյանի 80-ամյակի կապակցությամբ վերջերս Ստեփանակերտում պետական հովանավորությամբ լույս է տեսել նրա երկհատորյակը։ Եվ ԼՂՀ ԳՄ ղեկավարը, որ արդեն 30 տարի սեփականաշնորհած պահում է իր աթոռը, դարձյալ գործի է անցել։ Նախկին զրպարտագրերից գիտենք, որ սովորաբար նա թաքնվում է ուրիշների ստորագրության հետևում։ Այս անգամ խախտել է «դարավոր» ավանդույթը. Հակոբյանն իր զրպարտությունները հրապարակել է սեփական ստորագրությամբ։ Կարելի է գուշակել, որ ոչ ոք այլևս չի ուզում մասնակցել վարդանհակոբյանական անփառունակ ու այլանդակ արշավին։

Նախորդ «հոդվածներից» ծանոթ լինելով Հակոբյանի բարոյական, մարդկային որակներին, կարծում եմ, որ հերթական շանտաժը սկսելու «հիմնավոր» պատճառներ ունի. վերջին ժամանակները նրա մասին տպագրվել են հոդվածներ, որոնց վերնագրերը նույնիսկ շատ խոսուն են՝ «Գրական միջակությունները սողոսկել են Վիքիպեդիա», «1915-ին վախճանված մարդը հանդիպել է Պարույր Սևակի հետ», «Բոլոր «վկաները» մահացած են, բացի մեկից»։ Դրանցից առաջինն այն մասին է, թե ինչպես Վարդան Հակոբյանը գողացել-պատճենել է «Վիքիպեդիայում» տեղադրված, Հայոց Մեծ եղեռնի նահատակ Վարդան Հակոբյան-Հեսու վարդապետի էջը, բայց մոռացել է սրբապղծության հետքերը «մաքրել»։ Ստացվել է, որ բանաստեղծ Վարդան Հակոբյանը ծնվել է 1948 թ. Արփագյադուկ գյուղում, վախճանվել 1915 թ.՝ «Մուշից ոչ հեռու»... Մյուս երկուսն այն մասին են, թե ինչպես է կեղծ ու սուտ «հուշեր» հորինել իր և Պարույր Սևակի հանդիպման վերաբերյալ, որտեղ Սևակը Բաքվի մանկավարժականի մեթոդիկայի բաժնի 2-րդ կուրսի ուսանող Սլավիկ-Վարդան Հակոբյանին իբր ասել է՝ «Աստված ձեզ ուղարկեց»...

Հերթական գրական շանտաժի համար ուրիշ «հիմնավոր» պատճառներ էլ կան։ Այդ մարդն ամեն ինչ ունի՝ հաստատ Հայաստանի ու Արցախի ամենահարուստ գրողներից է, Ստեփանակերտում մի քանի հարկանի ապարանք ունի, մասնավոր համալսարան ունի, արտասահմանյան շիք ավտոմեքենա ունի, պետական պատվերով տռուզ ու ճոխ հատորներ է տպում, մրցանակներից-բանից բավականին ճանկել է, ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ է նույնիսկ, հայ ընթերցողի կարոտից դարակներին հալումաշ լինող ու փոշի հավաքող իր գրքերը Երևանում թարգմանել է տվել տարբեր լեզուներով (թե ո՞ւմ համար և ինչո՞ւ, դա այլ հարց է. կարևորը երևույթն է), բայց արի ու տես, որ այդ աներես փառքը երես է թեքել նրանից։ Նրա տեքստով Արցախի հիմնը ոչ ոք չգիտե, բացի երեխաներից, որոնց դպրոցներում պարտադրում են անգիր սովորել ժողովրդի սրտից չբխող թույլ ոտանավորը։ Ընթերցողն էլ ասես նրա ջգրու չի սիրում, չի հարգում, չի կարդում այդ բանաստեղծին։ Մի «հիմնավոր» ցավ էլ կա.

Երբ փոքրիկ էի՝ ուզում էի ձի ունենալ,
երբ փոքրիկ չէի՝ ուզում էի ձի ունենալ,
երբ արդեն մեծ եմ՝ կուզեի ձի ունենալ…

Նրա տողերն են։ Զգո՞ւմ եք ողբերգության չափը։ Մարդը մանկությունից երազել է ձի ունենալ, արդեն ծերացել է, փող ու շիք ավտոմեքենա ունի, բայց մանկության երազանքը մնացել է թղթի վրա՝ չկարողացավ ձի ունենալ։ Միայն թե չասեք, թե Արցախյան շարժումից հետո կուտակած հարստությամբ չի կարող ոչ միայն մեկ, այլ առնվազն հարյուր մեկ ձի և հսկա մի ձիաբուծարան ունենալ...

Վերջապես ամենամեծ ցավը. արդեն 20 տարի նրան հանգիստ չի տալիս Վազգեն Օվյանի պամֆլետը, որի բնաբանը Հակոբյանի մի բանաստեղծության «Ես երգ չունեմ Ղարաբաղի մասին» տողն է.

Ես անկեղծորեն հավատում եմ քեզ,
Դու Ղարաբաղի մասին երգ չունես,
Եվ բանաստեղծի սիրտ չունես մաքուր,
Դու հոնորար ես բառերից սարքում:

Քոնը կեղծելն ու շողոքորթելն է,
Քոնը քծնությամբ պաշտոն շորթելն է,
Քոնը իրար դեմ մարդկանց լարելն է,
Քոնը ամբիոնից ստից ճառելն է:

Քոնը սակարկել, դռներ բախելն է,
Քոնը, ընչաքաղց, առնել-ծախելն է,
Քոնը շանտաժն ու վայրահաչելն է,
Քեզնից ուժեղի ոտքը պաչելն է:

Մատնելն է քոնը, քոնը փքվելն է,
Քոնը սրբության վրա թքելն է:
Դու երկու տիրոջ ոտք լիզող շուն ես,
Դու Ղարաբաղի մասին երգ չունես:

Մամուլում այս բանաստեղծությունը սխալմամբ պարոդիա են անվանում։ Իմ կարծիքով, սա պամֆլետ է, որտեղ խտացված է մարդու մի տեսակի կերպար, բնավորություն, ապրելակերպ...

Մոտավորապես այդպիսի տողեր ենք գտնում իմ համադասարանցու հոր՝ մշակույթի վաստակաշատ գործիչ, արցախագետ Շահեն Մկրտչյանի Վարդան Հակոբյանին ուղղված նամակում. «Դու ասպարեզ ես ելել մի հզոր բարերարի՝ Կևորկովի հովանավորությամբ: Մի հանգամանք, որը չէր կարող չազդել քո եսակենտրոն մտածողության վրա: Վաղուց նկատվել էր, որ դու քո գործունեության ընթացքում դրսևորում ես ընդգծված սուբյեկտիվ մոտեցումներ: Հավանաբար դու չես զգում, որ արդեն կտրվել ես լայն շրջապատից և պարզապես անհնար է դարձել թոթափելու գավառականության քեզ համար շատ նեղվածք գիրկը: Նաև դա է պատճառը, որ Վարդան բանաստեղծը չի գրավում իր հաստատուն տեղը ազգային գրականության մեջ, թեև շատ հեշտությամբ մեկը մյուսի հետևից գրքեր է ասպարեզ հանում:

Էլ չենք խոսում տեղի-անտեղի փառաբանող մենագրության, գրախոսականների մասին։ Իբրև համագյուղացի, մի քիչ էլ բարեկամ, խորհուրդ կտայի, որ մանր-մունր քինախնդիր բաները մի կողմ թողնես և զբաղվես ավելի լուրջ գործերով: Վերջակետ դնես «քողարկված» ստորացուցիչ մուրացկանությանը, կարևոր հարցերը սեփական ստամոքսի պրիզմայով լուծելու գեշ սովորությանը և քեզ վստահված բնագավառում միշտ առաջնորդվես ազգային պետականության շահերով: Երեկ քեզ դիտողություն անողներին լռեցնում էիր Կևորկովի հետ ունեցած քո ջերմ հարաբերություններով, իսկ այսօր, դրության տեր պաշտոնյաների անունները շահարկելով, փորձում ես նույնը կատարելու»:

Ի դեպ, երբ Վազգեն Օվյանի «Այս Ղարաբաղն է» ժողովածուն, որ 2002 թ. ես եմ հովանավորել ու տպագրել Ռուսաստանում, նվիրել էի Շ. Մկրտչյանին, օրեր հետո նա ասել է, որ երբեք չի իմացել, թե Օվյանն այդքան հրաշալի գործեր է ստեղծել...

Ուրիշների կողմից փայլուն կերտած իր դիմանկարի համար սար ու ձոր ընկնելուց առաջ Հակոբյանը թող հիշի, թե տարիներ առաջ իր ավագ գրչակից, ճանաչված մանկագիր Գուրգեն Գաբրիելյանի հետ գժտվելուց հետո ինչպիսի ստոր տողեր է տպագրել նրա դեմ («Սովետական Ղարաբաղ», 30 նոյեմբերի 1986 թ.)՝ «Գամփռը» վերնագրով.

Հենց որ կեր են մեջտեղ հանում,
Վրա տալիս, «համփ» է անում,
Մինչ մոտենան ուրիշները,
Սրա-նրա բաժինն առնում։
Ինչքան էլ տան, էլի կուզի,
Աչքը երբեք չի կշտանում,
Ձվից անգամ մազ կխուզի,
Որ լակ լինի լակամանում։
 Այստեղից էլ՝ «խասյաթը» շան,
Որ մնում է միշտ նրանում.
Իր բաժինն էլ թե իրեն տան,
Էլի մի կենտ «համփ» է անում։
 «Համփն» էլ ոչինչ, շուն է, էլի,
Դրա մասին չենք մտածում.
Ցավն ուրիշ է, կեր վերցնելիս
Ձեռքդ էլ է հաճախ կծում։

Երևի մեկնաբանելու կարիք չկա, թե սա ավելի շատ ում է բնութագրում։ Այսօր դա ավելի ցայտուն երևում է։ Բայց «վերադառնանք մեր ոչխարներին»։

«Ազգ» թերթում տպագրված Հակոբյանի, այսպես ասած, հոդվածում նոր ոչինչ չգտանք։ Դրանք նույնությամբ մեջբերված են նրա նախկին զրպարտագրերից, որոնք մինչ այդ տպագրել էր ուրիշների ստորագրությամբ։ Այս տեքստով նա փաստորեն բացեց խաղաքարտերը, հանեց դիմակը՝ ցույց տալով, որ նախորդ հերյուրանքները դուրս են եկել նույն գրչի, ի՛ր գրչի տակից։ Այդ բոլորը ժամանակին քննադատվել, հերքվել է ու անիմաստ եմ համարում դրանց անդրադառնալը։ Բայց Հակոբյանը երևի հաստատ լսել է, որ սուտը բազմիցս կրկնելուց, կարող է ընկալվել որպես ճշմարտություն։ Ու իր հին դարմանը կրկին ասպարեզ է հանել... Ինչպես իր նախորդ զրպարտագրերում, այստեղ ևս Հակոբյանը գրում է, որ Օվյանը «ծաղրուծանակի է ենթարկել զորավար Անդրանիկին»։ Ուզում եմ նրան պատասխանել Վարդգես Օվյանի նախկին պատասխան հոդվածից այս մեջբերմամբ. «Ստի հերն անիծած, թե Վազգեն Օվյանի ստեղծագործություններում Անդրանիկի մասին նման տող կա...»։ Ինչո՞ւ չես նշում տեղը, որ կարդանք ու մենք էլ իմանանք։ Կամ որքա՞ն է բարոյական գրքի մի հատվածից, որտեղ երկու հերոս վիճում են իրար հետ, նրանցից մեկը անպատվում է Դրոյին ու Նժդեհին, իսկ մյուսը նրանց անվանում է «ազգային փառապանծ հերոսներ», «ազգի համար կյանք տվող» և այլն (Վ. Օվյան, «Խանքենդի», Բաքու, 1973 թ., էջ 41-42), հերոսներից առաջինի խոսքը դիտավորյալ ու ստորաբար ներկայացնել որպես Օվյանի խոսք։

Ճշմարտության դեմ չմեղանչելու համար նշենք, որ Հակոբյանը որոշ նոր «շտրիխներ» է ավելացրել իր զրպարտագրին։ Գրում է, որ իբր Օվյանը «1980-ական թվականների երկրորդ կեսին, երբ Արցախում վերստին արթնանում էր Հայաստանի հետ վերամիավորման համաժողովրդական շարժումը, ԼՂ ԳՄ ներկայացրեց իր «ընտրանին», որտեղ ներառված էին նաև «Խանքենդի» վիպակը...» և այլն։

Այս հոդվածը գրելուց առաջ ես մի ամբողջ օր զրուցել եմ Վարդգես Օվյանի հետ, անձամբ ծանոթացել բազմաթիվ փաստաթղթերի ու մանրամասների։ 1985 թ. փետրվարից անկողնուն գամված գրողը չէր կարող «1980-ական թվականների երկրորդ կեսին ԼՂ ԳՄ ներկայացնել» իր գիրքը, որովհետև իր գիրքը մինչ հիվանդանալն ուղարկել էր Երևան։ Ինչ վերաբերում է Հակոբյանի հայտնած Արցախի՝ «Հայաստանի հետ վերամիավորման համաժողովրդական շարժմանը», դա սկսվել է Վազգեն Օվյանի մահից մի տարի հետո։ Պետք չէր բազում կեղծիքին ավելացնել ևս մի ճչացող սուտ։

«Հայրս պատրաստել էր վիպակի միանգամայն նոր, ավելի սեղմ տարբերակ՝ «Լեռնակերտ» անվամբ և ուղարկել Երևան՝ իր այլ գործերի հետ միասին,- զրույցի ժամանակ ասաց Վազգեն Օվյանի գրող, հրապարակախոս որդին՝ Վարդգեսը։- Ձեռագրերը շատ տարիներ հետո իմ ընկեր, ԼՂՀ մշակույթի և կրթության նախկին նախարար Կամո Աթայանի աջակցությամբ մի կերպ գտնվել են երևանյան հրատարակչության արխիվում (ծանր հիվանդ հայրս հնարավորություն չուներ իր գրքի ճակատագրով զբաղվելու)։ Դրանք Կ. Աթայանը Ստեփանակերտ էր ուղարկել ԼՂՀ նախկին ԳԽ նախագահ Գեորգի Պետրոսյանի միջոցով։ Այդպես էլ լույս չտեսած այդ գրքի համար գրախոսություն էր գրել Վահագն Մուղնեցյանը։ Այն հիմա մեզ մոտ է, հորս արխիվում՝ Մուղնեցյանի ստորագրությամբ։ Այնտեղ վերջինս խոսում է նաև «Լեռնակերտ», ոչ թե «Խանքենդի» վիպակի մասին։ Երևանից բերված այդ գործերը ես զետեղել եմ հորս 70-ամյակի կապակցությամբ լույս տեսած գրքում»։

Արդեն մի քանի անգամ գրվել է, որ Վազգեն Օվյանի վիպակը 1971 և 1975 թվականներին «Գրական Ադրբեջան» ասագրում տպագրվել էր «Խանքենդուց մինչև Ստեփանակերտ» վերնագրով։ Դժվար չէ հասկանալ, որ 1973 թ. առանձին գրքով լույս տեսած վիպակը Օվյանը չէր անվանել «Խանքենդի», այլ խմբագիրը։ Հակառակ դեպքում Վազգեն Օվյանը 1975 թ. տպագրված մասը չէր թողնի «Խանքենդուց մինչև Ստեփանակերտ» վերնագրով։

«Հորս մահից հետո ես էի Արցախի ԳՄ ներկայացրել նրա ձեռագիրը, բայց ոչ թե Հակոբյանի հնարած ժողովածուն, այլ «Կուսապատի արծիվը» վեպը։ Թե ինչու «Կուսապատի արծիվը» հետո «մամուլում տպագրվում է «Ղարաբաղի արծիվը», իսկ արդեն ժողովածուում՝ «Արցախի արծիվը» վերնագրով», այդ հարցի հիմնավորված պատասխանը մեծ զրպարտիչը կարող է ստանալ պարբերականի և ժողովածուի խմբագրից»,- ասաց Վարդգես Օվյանը:

Ոչ մեկի համար արդեն գաղտնիք չէ, որ Հակոբյանի թույն ու մաղձի հիմնական պատճառը Օվյանի պամֆլետն է։ Այս դիմանկարի համար Հակոբյանը թող իրեն մեղադրի։ Իսկական գրողը պատկերում է այն, ինչ տեսնում է։ Այդ պամֆլետը Օվյանի որդին է տպագրել հոր այլ գործերի հետ։ Հակոբյանը անձնական կռիվ ունի, թող Վարդգես Օվյանի հետ անի։ Ինչո՞ւ է այլանդակ զրպարտություններ հնարում նրա հոր դեմ, ով հիմա չի կարող իրեն պատասխանել։ Հակառակ կողմն էլ նույն ոգով կարող է հայտարարել, որ Հակոբյանի հայրը հայտնի դանոսչիկ է եղել, և երբ համագյուղացիները գլխի են ընկել դա, ընտանիքով փախել է Ստեփանակերտ։

Հոդվածս ուզում եմ ավարտել Վարդգես Օվյանի խոսքով. «Դրա զառանցանքներից ես ոչ զարմանում եմ, ոչ զայրանում։ Ուրիշ ի՞նչ կարող ես ակնկալել մեկից, ով նայում է աչքերիդ մեջ, երդվում և անամոթաբար ստում։ Եթե նոր զրպարտչական արշավ սկսելով հույսը դրել է նրա վրա, որ «Նոր էջ» թերթի տպագիր տարբերակը չի գործում, ապա հիշեցնեմ, որ թերթի տպագրությունը ժամանակավոր է դադարեցված (կայքն ու բլոգը կայուն գործում են), ու ցանկացած պահի կարող եմ այն վերսկսել և նոր փաստերով ցույց տալ, թե ինչ ասել է «վարդանհակոբյան» երևույթ»։

ՎԱՀՐԱՄ ՕՀԱՆՋԱՆՅԱՆ

http://hraparak.am/news/view/46443.html

«Թքած ունեն քեզ, գրականության ու քո արած-չարածի վրա»

Օրեր առաջ գրականագետ, բանասիրական գիտությունների թեկնածու, Հայաստանի գրողների միության անդամ Արքմենիկ Նիկողոսյանը և գրականագետ Հասմիկ Հակոբյանը ԳՄ-ից դուրս գալու մասին որոշում են կայացրել: ԳՄ-ում նկատելի աժիոտաժ է ստեղծվել ԳՄ նախագահ Էդուարդ Միլիտոնյանի՝ «Է» բանաստեղծությունների ժողովածուն պետական մրցանակի ներկայացնելուց հետո: ԳՄ-ից դուրս գալու մասին զրուցեցինք Արքմենիկ Նիկողոսյանի հետ.

-Ինչո՞ւ որոշեցիք դուրս գալ գրողների միությունից:

-Եթե հիմա պտասխանեմ, գուցե մի քիչ պոետիկ հնչի, բայց իմ մեջ վիրավորվածության զգացողություն կա: Ասեմ՝ ինչո՞ւ: Ես տեսա, որ այն միջավայրում, որտեղ ես ու իմ ընկերներն ուզում ենք որևէ լավ բան անել գրականության համար, թքած ունեն քեզ վրա, գրականության առաջընթացի համար քո թափած ջանքերի, քո արած-չարածի, և ամենակարևորը՝ հենց գրականության վրա, որովհետև այն մղումները, որոնք մեզ շահագրգռում էին աշխատել այս դաշտում, գրողների միության, մեր գրականության համար, պարզվեց, որ ավելի ստորադասելի են, քան անցողիկ, պահի թելադրմամբ ծնված որոշումները և ցանկությունները: Այդպես էլ չընկալվեցին՝ թե պետական մրցականաբաշխությունից առաջ արված իմ հայտարարությունները, թե իմ և Հասմիկ Հակոբյանի այս քայլը, որը հանուն գրականության և հանուն գրողների միության էր: Սա նաև յուրօրինակ բողոք էր այն քարացվածության դեմ իմ սերնդի և իմ ապրած ժամանակի համար: Իմ ժամանակն ու իմ սերունդը ստեղծում են արժեքներ, բայց մենք անընդհատ հետ ենք նայում՝ այդպես էլ առաջընթաց չգրանցելով այդ միությունում:

Անկեղծ ասած, սպասում էի, որ պարոն Միլիտոնյանի առաջին քայլը՝ որպես գրողների միության նախագահի, կլիներ իսկական շոկային, իսկ ավելի շոկային բան մտածել, քան հրաժարվելն էր այդ պետական մրցանակաբաշխությանը մասնակցելուց, չէի էլ պատկերացնում: Ցավոք, այնպիսի վիճակ է ստեղծվել, որ այդ վիճակի դեմն առնելը, փաստորեն, ստացվեց, որ չենք կարող առնել: Ցավո՛ք, ցավո՛ք, ցավո՛ք, մեր երկրում, հատկապես գրականության բնագավառում, հատկապես այն ոլորտներում, որտեղ գումարի, մրցանակի հարց կա, շարունակում են դեր խաղալ ծանոթ-բարեկամ-ընկեր հարաբերությունները, անունները, և մրցանակներ ու որոշումներ են տրվում անգամ առանց գրքերը կարդալու:

Վիրավորվածություն կա նաև մասնագիտական առումով: Ես, որ ծանոթ եմ մեր ամբողջ գրական դաշտին, բարեխղճորեն կարդում եմ գրեթե այն ամենն, ինչ տպագրվում է, սակայն  բարեխիղճ մարդու ձայնը, փաստորեն, որոշիչ չէ և ստորադասվում է այն մարդկանց քմայքին, որոնցից շատերը 20 տարի է՝ գիրք չեն կարդացել, գիրք ընդհանրապես չեն բացում և առաջնորդվում եմ լոկ անձնական նկատառումներով:

-Եթե կարելի է, կհիմնավորե՞ք կամ կմանրամասնե՞ք՝ ինչո՞ւ, օրինակ, գրողների միության նոր նախագահն իր թեկնածությունը չէր կարող ներակայացնել պետական մրցանակի:

-Սա երևի ամենակարևոր կողմն է: Ես ընդունում եմ և նաև կողմ եմ (սա նախկինում նույնպես ասել եմ), որ պարոն Միլիտոնյանը գրողների միության նախագահ լինելուց առաջ կամ նախագահ լինելուց զատ, գրող է, ընդ որում՝ տաղանդավոր մարդ, որ բոլոր իրավունքներն ուներ իր գիրքը ներկայացնելու պետական մրցանակի և իրավունք ուներ ստանալ այդ պետական մրցանակը, բայց այսօր մրցանակներ ստանալուց, բարեկեցություն ապահովելուց, մեր անձնական խնդիրները լուծելուց զատ, ապրում ենք մի ժամանակում, երբ չափանիշներ հաստատելու խնդիր ունենք, մեր հանդեպ՝ գրողների և գրողների միության հանդեպ խարխլված հավատքը վերականգնելու, ընթերցողին դեպի գրականությունը բերելու խնդիր ունենք: Սա ոչ թե արժեքայնության առումով եմ ասում, որ նա պետք է չմասնակցեր, այլ լոկ՝ որպես ժեստ իր կողմից:

Ես վստահ եմ, որ նա այդ քայլն անելուց հետո վաղը կամ մյուս օրը այլևս չի կարողանա ինչ-որ բան չափանշել՝ թե՛ գրողների միությունում, թե՛ մեր գրական կյանքում: Եթե նա սկսի չափանշելու փորձ անել, այլևս չի կարող, քանի որ նախադեպն արդեն կա: Իմ ասած ձևաչափը, եթե կարելի է այդպես անվանել, պարոն Միլիտոնյանն այդ մի քայլով միանգամից կարող էր բարձրացնել՝ և գրողների միության նախագահի, և գրողների միության հեղինակությունը:

-Այսինքն՝  պետական մրցանակի մի՞թե միայն մեկ հոգի իրավունք ունի ներկայացնել իր թեկնածությունը:

-Ոչ, պետական մրցանակի իրավունք ունի ներկայացնել ՀՀ  յուրաքանչյուր ստեղծագործող քաղաքացի, ով գիրք է ստեղծում, ով գիրք է գրել: Խոսքն, ախր, ոչ իր գրքի արժեքայնության մասին է: Իմ մասնագիտական խղճի առջև մեղք գործած կլինեմ, եթե ասեմ, որ նրա գիրքը վատ գիրք է: Խոսքը դրա մասին չէ:

Հայաստանում 4-5 գրողներ կան, որոնք եթե անգամ պետական մրցանակի հանձնաժողովին ներկայացնեն գիրք, որի մեջ միայն սպիտակ թղթեր կլինեն, իսկ կազմի վրա իրենց անունները, կստանան այդ մրցանակը, որովհետև չեն բացում, չեն կարդում, պարզապես ասում են՝ այս հեղինակն է, մրցանակը տալիս ենք նրան:

Իմ քայլը պայմանավորված է նրանով, որ ստեղծվել է մի միջավայր, որտեղ թքած ունեն ջանքի, զոհողության, և ամենակարևորը՝ գրականության վրա: Ես չեմ ուզում շարունակել իմ աշխատանքն այդ մկջավայրում, որովհետև մի շատ կարևոր փաստարկ էլ կա (թող սա գլուխգովանություն կամ մեծամտություն չլինի). ես գրողների միության շարքային անդամ չեմ, այլ գրողների միության համար աշխատող, մեր գրականության համար գոնե մի բան անող անդամ եմ և ուզում եմ, որ իմ ջանքերը շարունակելով ծառայեն մեր գրականությանը, ծառայեն ճիշտ ուղղությամբ՝ ոչ գրողների միության շահերին: Ես վերջնականապես համոզվեցի, որ գրողների միություն և գրականություն կատեգորիաներն իրար հետ կապ չունեն:

-Ձեր դուրս գալու մասին որոշմանն ինչպե՞ս է արձագանքել գրողների միության նախագահը:

-Այդ որոշումն ինձ հեշտ չի տրվել: Ես համբերատար մարդ եմ և արդեն 12-13 տարի այդ ոլորտում եմ: Այդպես չէ, որ հեշտությամբ որոշել եմ դուրս գալ այդ միությունից, կապերս խզել այդ կազմակերպության հետ: Տարբեր զանգեր են եղել, իմ ընկերները, բարեկամները տարբեր գնահատականներ են տվել: Առավոտյան խոսել եմ պարոն Միլիտոնյանի հետ: Նա հարցրեց, թե արդյոք իմ որոշումը վերջնական է: Ես ասացի՝ այո: Մենք ունեցել ենք շատ ջերմ զրույց: Ես իրեն ասացի, որ այս ամբողջը ոչ իր դեմ է, ոչ իր գրքի դեմ է, ոչ էլ գրողների միության դեմ է, այլ գրողների միության կաստայական խմբի ձևավորած անառողջ մթնոլորտի դեմ է:

-Արքմենիկ, Դուք՝ որպես գրականագետ, ի՞նչ եք կարծում՝ Միլիտոնյանի գիրքն արժանի՞ էր պետական մրցանակի ներկայացնելուն:

-Ուզում եք՝ համարեք պատասխանից խուսանավում... Ես պարբերաբար կրկնում եմ՝ պետական մրցանակի պետք է արժանան այն գրքերը՝ լինի ժողովածու, վեպ, վիպակ, որոնք մեր գրականության համար ունեն հանգրվանային արժեքներ: Ես այն կարծիքին եմ, որ պետական մրցանակը պետք է շնորհվի ոչ թե 2 տարին մեկ, այլ 5 կամ 10 տարին մեկ:

http://hetq.am/arm/news/31322/tqats-unen-qez-grakanutyan-u-qo-arats-charatsi-vra.html

Նոր Խայտառակութիւն Գրողներու Միութեան Մէջ

ԵՐԵՒԱՆ.– Նախորդող օրերուն գրականութեան գծով պետական մրցանակի յանձնաժողովը իր նիստին ընթացքին որոշած է այս տարուան պետական մրցանակը տալ Գրողներու միութեան նորընտիր նախագահ Էդուարդ Միլիտոնեանին՝ անոր «Է» կոչուող գիրքին համար: Յիշեցնենք, որ ասիկա պետական բարձրագոյն մրցանակն է՝ 5 միլիոն դրամ արժէքով։

Այս որոշումը միաձայնութեամբ չէ տրուած. յանձնաժողովի քանի մը անդամներ դէմ եղած են, սակայն քուէներու մեծամասնութեամբ յաղթած է Միլիտոնեանը: Որոշումը գրողներու շրջանակին մէջ վրդովմունք յառաջացուցած է. պետական մրցանակի յանձնաժողովի անդամներ Յասմիկ Յակոբեանը եւ Արքմենիկ Նիկողոսեանը դիմում գրած են Գրողներու միութենէն հեռանալու, իսկ Գուրգէն Խանջեան դիմումնագիրով մը հրաժարած է յանձնաժողովի նախագահութենէն եւ որոշած է սառեցնել Գրողներու միութեան իր անդամակցութիւնը։

Գրողներու շրջանակին մէջ այս իրադարձութիւնները բուռն քննարկումներու դուռ բացած են, եւ գրողներէն ոմանք ըսած են, թէ Միլիտոնեան՝ «իր պետական մրցանակով կայացրեց գրողների միութեան մահավճիռը»: Անոնք կ՛ակնկալեն, որ Միլիտոնեան կը հրաժարի մրցանակի նկատմամբ յաւակնութիւններէն, եւ անիկա կը տրուի ներկայացուած յիսուն գործերէն որեւէ մէկուն, մասնաւորապէս Հրաչեայ Սարիբեկեանի գիրքին:

http://asbarez.com/arm/179842/